Emekli öğretmen İ. Gürdal Sümer’in kaleminden “Biz çocukken” adlı geçmişte kalan çocuk oyunlarını içeren yazısı

“Çocuk” desem aklınıza ne gelir? Aklınıza iki sözcük gelse inanıyorum ki biri oyundur. Çocuk ve oyunu birbirinden ayıramazsınız. Bu sarsılmaz bir birlikteliktir. Bebeklik çağı bittiğinde, dışarıya adım attığında, arkadaşlarıyla buluştuğunda yepyeni bir dünyanın içine girer o çocuklar. Bu dünya oyun dünyasıdır. Bu dünyaya girdiğinizde bir daha çıkamazsınız. Taa ki çocukluğunuz bitinceye kadar. Oyun oynamayan bir çocuğu düşünmek, hayal etmek çok zor. Biz öyleydik, oyun çocuğuyduk.

Günümüz çocukları da oyun oynuyor. Ama ne oyun. Yeni model telefonlarda, tabletlerde…  Öyle oyunlar yüklü ki akıl almaz.  Ne yazık ki çocuklar bu cihazlardaki yarasız oyunların tutsağı oldular, bağımlısı oldular, daha da hızını alamayanlar internet kafelerin müşterisi oldular. Çocuklar için sağlıksız olduğunu bile bile göz yumduk, yumuyoruz.

Oysa eskiden çocukluğumuzda böyle değildik. Telefon, tablet, internet bizim dünyamızda yoktu. Oyun alanımız bahçeler, arsalar bir de çok az aracın geçtiği yollardı. Komşu çocuklarıyla, sınıf arkadaşlarıyla yoruluncaya kadar, akşam güneş batıncaya kadar oynardık. Oynadığımız oyunlar tek kişilik değildi. Birden fazla çocuğun oynadığı oyunlardı. Bu oynadığımız oyunlarla hayal gücümüz genişledi. Kuralları ve kurallara uymayı öğrendik. Arkadaşlığı kavradık, arkadaşlarla ortak yönümüzü gördük. Yardımlaşmanın ne kadar gerekli olduğunu anladık. Oyun sonlarında biriken enerjinin boşaldığını hissettik, rahatladık.

Gelin ben size o oyunlardan birini anlatayım. Çellik!   Belki de duydunuz bu oyunu.  Bireysel ya da ekiple oynanır, Bir uzun birde kısa değnek gerekir. Ama oyun başlamadan önce taraflar arasında anlaşma yapılır. Binmesine mi, kölesine mi diye. Anlaşma yapıldıktan sonra yerde avuç içi kadar bir çukur açılır. Kısa değnek bu çukurun üstene konur. Uzun değnekle kısa değneği ileriye fırlatır. Karşı taraf havada yakalarsa oyuncular yer değiştirir, Yakalayamazsa kısa değnek düştüğü yerden daha da uzağa fırlatır. Fırlattığı yerden küçük çukura kadar adımlar sayılır. Oyun sonunda adım sayısı fazla olan taraf oyunu kazanmış sayılır, Binmesine oynandıysa küçük sopanın düştüğü yerden fırlatıldığı yere kadar kaybedenler kazananları hobucunda yani sırtında taşır, Eğer oyun kölesine oynandıysa sayıca üstün olan taraf oyunun galibidir. Ayrıca bir cezası yoktur.

Yıllar öncesinin Atatürk İlkokulunu aklınıza getirin. Belleğiniz elveriyorsa “Zeytinli Bahçe” hemen anımsarsınız. Adını içindeki zeytin ağaçlarından alan bir oyun bahçesi. Her ne kadar adında bahçe sözcüğü geçiyorsa da orası bir öğrenci oyun alanıydı. Bu bahçede neler oynandı neler. Bir tanesi “Uzun Eşek”. Dörder ya da beşer kişilik iki takım halinde oynanır, Takımın biri eğilerek birbirinin arkasına durur. Diğer takımın üyeleri zıplayarak eğilenlerin üstüne oturur, İlk atlayanlar oldukça ileriye atlamak zorundalar yoksa arkadaki arkadaşlara yer kalmaz. Bu oyunun oynandığı sırada seslere gürültü diye bakmayın, onlar enerji boşaltıyor.

Yaşantımız içinde birçok işimizi elimizle parmağımızla yaparız. El ve parmak kaslarımız güçlüyse daha da kolay yaparız. Bir çocuk oyunu var, el ve parmak kaslarının gelişmesine yardımcı olan. Biz ona “Cimcim” deriz. Daha çok kız çocuklarının sevdiği oynadığı bir oyun. İki kız çocuğu yere oturur, öyle rastgele değil karşılıklı oturacaklar. Önlerinde küçük küçük taşlar olacak. İlk oyuncu avcuna alabildiği kadar taş alacak. Onları havaya fırlatacak. Çok yükseklere değil, 20-25 santim kadar. Hemen elini ters çevirecek. Elinin üstüne dökülen taşları tekrar havaya fırlatarak kapmaya çalışacak. Kapamazsa yere düşen taşları tek tek almaya çalışacak. En fazla taş kapan taraf oyunu kazanacak. Ama elleri ve giysileri toz toprak içinde eve dönecek. Annesi çok kızacak, azarlayacak, “ne bu halin !” diyecek. Derse desin, oyunu kazandı ya… Oysa annesi yavrusunun el ve parmak kaslarını güçlendirdiğinin, onlara hızlı ve zamanında hareket etme becerisi kazandırdığının farkında değil.

Bazı oyunların kendine özgü bir tekerlemesi vardır. Ben şimdi “Birdirbir, ikidir iki, üçtür üç …” diye bağırsam aklınıza hangi oyun gelir? Adı üstünde aklınıza kolayca “Birdir bir” oyunu gelir. Sıçrama ve sıçrayarak bir engeli aşma becerisi kazandıran bir oyun. İlk çocuk yere doğru eğilir arkadan gelen sıçrayarak onun üzerinden atlar. Her atlayan çocuk yine yere doğru eğilir, arkadan gelen arkadaşının kendi üstünden atlamasını bekler. Zincirleme uzar gider.

Buna benzeyen bir oyun daha var, “Güvercin Taklası”. Ortaokulda başladığımız kasa minder hareketlerinin ön provası gibi bir şey. İki çocuk karşılıklı olarak eğilir, diğer iki çocukta yanlarında sırt sırta durur. Böylece takla atacak kasa kurulmuş olur. Bu kasa üzerinde düzgün atlarsalar sorun yok. Atlayamazsa diğer ekip kasa vaziyeti alır. Seslerin yükseldiği gürültüye dönüştüğü bir oyun. Bir geniş açık alan oyunu. Çocuklar bağırıyor. Bırakın bağırsın çocuklar, çevrede çok ev yok, çok insan da yok. Enerjiniz boşalsın kaslarınız gelişsin. Akşama en fazla annenizden bir azar yersiniz. Ama annenize hak verin. Akşama kadar işçi gibi çalıştı ortalığı süpürdü, çamaşırı yıkadı, yemeği yaptı, tam dinlenecek sen toz toprak içinde eve giriyorsun. Eskiden böyleydik.

Ayakkabı ile taşa bilerek vurulur mu? Vurulmaz. Ama çocuklar vurur. Ya ayakkabı yeniyse, olsun çocuk yine vurur. Çünkü oynayacağı oyunun gereği bu. Çıplak ayakla vuracak değil ya! Bu oyunun adı “Çizgi” ya da “sek sek”. Çokça kız çocukların tercih ettiği bir oyun. Genellikle 2 kişi oynar. Halıdan küçük bir toprak saha bunun için yeter. Bir taş veya bir sopayla ortalama üçe dört metre boyutunda bir dörtgen çizilir. Bu dörtgen içinde sekiz küçük dörtgene ayrılır. Çocuk ilk dörtgene el kadar yassı bir taşı atar

Tek ayaküstünde durur ve o tek ayağını taşa vurarak bir sonraki dörtgene taşır. Taşın durduğu yer çizginin üzerinde olmamalı. Çizgi üzerinde durursa olmaz. Oyunu kaybeder. Taşları taşırken yorulur. Beşinci dörtgende dinlenir. Dinlenirken diğer ayağını da yere basar. Her dörtgenin kendine özgü sesleri ve hareketleri var. Bunları düzgün yapamazsa yerini arkadaşına bırakır. Çocuk bu oyunu kilteli naylon ayakkabı ile oynadıysa sorun yok. Akşama kadar oynasa da sorun yok. Ama normal bir ayakkabı ile oynadıysa, ucu da biraz deforme olduysa yandı. Ya annesi ya da babası azarlayacak, o ayakkabı ile bir daha oynarsa alacağı cezayı da öğrenecek. Oysa çocuk oyundan büyük zevk almıştı. Yediği azar oyundan aldığı zevki götürdü gitti.

Gelin şimdi sizinle annenin babanın hiç kızmayacağı bir oyunu konuşalım. Açık alana gitmeye de gerek yok. Evin içinde bir defter bir kalem yeter. Defterin boş bir sayfasına sütunlar çizeceğiz. Bu sütunlara başlık olarak kent, devlet, hayvan, meyve, yemek, eşya, kitap gibi isimler koyacağız. Son sütun alacağın puanlar içindir. Ayrıca her harf için satırlar ekleyeceğiz. Örneğin sırada D harfi varsa D ile başlayan bir devlet isimi, bir hayvan ismi, bir kent ismi yazacağız, sütun başlığı neyi gerektiriyorsa onu yazacağız. Sıra Ş harfine geldiğinde meyveyi bulursunuz da devlet ismini nasıl bulacaksınız.

Hadi bakalım biraz bilgilerinizi yoklayın. Bu oyun iki kişi ile de oynanır yedi sekiz kişiyle de. Gereken sözcükleri yazdığınız ölçüde başarılısınız demektir. Bu oyun değişik konularda bilgi hazinenizi ölçer. Ülke coğrafyasına, dünya coğrafyasına, sosyal yaşama, kitaplara ne kadar yakınsınız onu görürsünüz. Arkadaşlarınızla yarıştınız, bilgi alışverişi yaptınız, bilgilerinizi tazelediniz. Üstelik üstünüz başınız kirlenmedi, toz toprak çamur içinde kalmadınız. Böylece anneniz babanız size hiç kızmaz. Biraz gürültü mü oldu, olursa olsun. Gürültüsüz oyun mu olur!

İlkokulda en sevdiğim derslerden biri beden eğitimiydi. Elbette okulun disiplini vardı, kuralları vardı ama bu derste özgürce oynadığımız oyunlar da vardı. Koşuyorsun bağırıyorsun birikmiş stresini, enerjini boşaltıyorsun. Bunun yanında ani ve doğru kara verme becerisini kazanıyorsun. Hızlı koşma yeteneğin gelişiyor. Bu yararlı oyunun adı “Mendil Kapmaca”. Belki de anımsadınız bu oyunu. Öğretmen sınıfı ikiye ayırır. Ayrılan taraflar yan yana dizilir ve aralarında 40-50 mesafe olacak şekilde karşı karşıya dururlar. Tam ortada elinde mendil sarkıtan bir öğrenci durur.

Öğretmenin el işaretiyle taraflardan birer öğrenci hızla mendile koşarlar, kim mendili kapıp rakibine yakalanmadan kendi tarafına varırsa kazanmış sayılır.  Genellikle yarışan öğrenciler aynı anda mendile varırlar. Burada önemli olan uygun zamanı kollayıp mendili kapıp kaçmaktır. Kaçarken arkadaşına yakalanırsa kaybeder. Onun için uygun ve doğru zamana iyi karar vermeli. Yakalanmadan mendili getirirse ödülü arkadaşlarının okulu inleten sevinç çığlıklarıdır. O sevinç çığlıkları hiç unutulmaz.

“Önüm arkam, sağım solum sobe, saklanmayan ebe !” Çevreye yayılan bu yüksek tekerleme oyunun başladığını gösterir. Çocukluğumuzda hepimizin oynadığı bir oyun. “Saklambaç”. Öngörü yeteneği ve sürat bu oyunun temel özelliğidir. Kimler nereye saklandı, hangi duvarın arkasında, hangi odada gizlendiler?  Ebe onları bulmak zorunda.  Ama bulmak yetmiyor, Süratle koşup arkadaşından önce sobelemesi gerekiyor.  Genellikle 7-8 kişiyle oynanabilen bir oyun. Oyun başlamadan önce bir kişi ebe seçilir. Ebe gözünü kapatarak, başını bir ağaca veya duvara dayar. Saymaya başlar. Bu sırada arkadaşları değişik yerlere saklanır. Sayma bitince oyunun ünlü tekerlemesini yüksek sesle ilan eder. Arkadaşını bulunca süratle geriye döner, sayı saydığı yerde sobeler. Bulduğu arkadaşı kendinden önce sobelerse oyunu kaybeder yine ebe olur. Yine bağrışmalar, itirazlar daha da ileriye gidip küsmeler bu oyunun olmazsa olmazı gibidir.

Nişan alıp vurma becerisini geliştiren bir oyunumuz var. Ama avcılık değil. Camdan yapılmış fındık büyüklüğünde bilyelerle oynanan bir oyun. Bazen bilye demezdik pirili derdik. Açık alanda toprak üstüne bilyeleri koyarız Karşıda rakip arkadaşın bilyesi var. İşaret parmağımızı orta parmağımızın üstüne koyacağız. Ve orta parmağımızla bilyemize vurup hızla rakibin bilyesine çarptıracağız. Çarptırırsak o bilye bizimdir, çarptıramazsak bilye rakibindir. Bazıları o kadar beceriklidir ki kazandığı bilyeler cebine sığmaz.  Bu onun için bir övünç kaynağıdır. Haksız da sayılmaz çünkü karşıdaki bilyeye nişan almasını o bilyeye vurma becerisini iyi geliştirmiş. Oyundan sonra üstünü başını düzeltmeli, giysilerinde toz toprak varsa temizlemeli. Yoksa annesinden gelen eleştiri sevincini alır götürür.

Çay tablası büyüklüğünde 7-8 yassı taşı üst üste koyacaksınız. Yani taştan bir kule yapacaksınız. Sonra elinize yine yassı bir taş alacaksınız. O taş bir simitten büyük olmayacak. 10-15 adım geriye çekilin, fırlatın o taşı kuleye. Yıktıysanız kuleyi aferin size. Kazandınız.

Yıkamadıysanız verin o taşı rakibinize, o fırlatacak kuleyi yıkarsa o kazanacak. Biri kazanacak diğeri kaybedecek. Böyle olunca da tartışmalar, bağrışmalar yakın evlerin içine kadar girecek. Hatice Hanım’ın kafası şişecek, pencereyi açıp çocuklara “aman a çocuklar az ötede oynayın, çocuğu uyutamadım” diyecek.

Gelişen teknoloji,  betona boğulmuş kentleşme ne boş alan bıraktı ne de boş arsa. Çocuklar odalarına kapandılar. Ellerindeki elektronik cihazların oyuncağı oldular. Hareketsiz kaldılar. Gereksiz kilo aldılar. Erken vücut gelişimi sıkıntılar getirdi. Acımasız kapitalist sistem anne babaların paralarını, çocukların sağlıklı gelişimini aldı götürdü. Oysa sokak oyunları devam edebilseydi daha ne güzel oyunlar oynayacaklardı. Körebe oynayıp görmeden sezinleme yeteneğine sahip olacaklardı. Oyundan çok bir spora benzeyen ip atlamaya ne dersiniz? Her atlayışın her zıplayışın getirdiği özgüven ona yeter.  “Yağ satarım bal satarım, ustam ölmüş ben satarım” daki çocukların neşesini, “kutu kutu pense” de sergiledikleri dikkati hiç unutmadık.

Ellemeyin çocuklara. Boş alanlarda oynasınlar. Bağırsınlar, gürültü yapsınlar, kafamızı şişirsinler. Çocuk olmanın gereğini yapsınlar.  Biz öyle çocuklardık.

Aziz Nesin’i biliyorsunuz, usta bir yazarımız, çocukları çok severdi. Ölmeden önceki sözlerini anımsayın!  “Mezarımın yeri belli olmasın, üzerimde çocuklar oynasın!

Emekli Öğretmen İ. Gürdal Sümer’in kaleminden “Anamurluca”

“Yağmurda sinlenecek yer bulamayınca curculak geçtim.” Bu cümleyi başka yerde söylerseniz pek anlamazlar. Ama bunu bir Anamurluya söylerseniz hemencecik anlar. Düşünür ki yağmur yağmış, yağmurdan korunacak, saklanacak yer bulamamış böylece de fena halde ıslanmış, sırılsıklam olmuş. Eğer Anamurlu şiddetli yağmura yakalanıp çok ıslanırsa curculak geçer.

Bize özgü kullandığımız başka başka sözcüklerimiz de var, başkalarının anlamadığı ama sadece Anamurluların anladığı cinsten. O kadar çok sevdik ki bu sözcükleri. “Anamurluca” etiketiyle ödüllendirdik. Sanki apayrı bir dil gibi. Fransızca, Almanca gibi. Tabii ki abartıyoruz. Ama hoşumuza gidiyor çocukluğumuzda kullandığımız, duyduğumuz o sözcükleri tekrar kullanmak. Bu nedenledir ki eski yılları yaşayan iki Anamurlu bir araya gelse kuşkusuz bu sözcükleri kullanırlar. O sözcükleri unutmak bizim için hiç te kolay değil.

Çok çok eski yıllarda Hititler, Asurlar, Romalılar, Bizanslılar ve de Araplar burada yaşamışlar. Kendi dillerini konuşmuşlar. Ama M.S. 1200 lü yıllarda Türkler Anamur’a girince Türkçe burada egemen dil olmuş. O günlerden bu yana Anamur’da yaşayanlar hep Türkçe konuştu. Biz sadece konuşmakla kalmadık içini biraz da biz doldurduk, daha da övünerek söyleyeyim, zenginleştirdik. Yaşam biçimimiz, iklimimiz, geleneklerimiz Anamur’un Türkçesine epey katkı sağladı. Örneklersek, yaz mevsimi geldiğinde bu kentin sıcaklarına dayanmak zordur. Hele bir de bahçede serada çalışıyorsanız yandınız. Su gibi terlersiniz. Giysileriniz bile terlemekten ıslanır. Haşlanırsınız. Ama burada insanlar “haşlandım” demez. “Valla esas börtledim” der. Börtlemeyi anladınız mı?

Haşlama sözcüğü yerine geçen başka bir sözcüğümüz daha var. Bu sözcüğü soyut anlamda değil somut anlamda kullandık. Güz mevsimi Anamur’un yerfıstığı ve mısır hasat mevsimiydi. Tarladan yeni çekilen taze yer fıstığı ve mısır mutfaktaki tencerenin içine girer, bi güzel haşlanır. Çok lezzetlidir. Biz buna fıstık haşlaması demeyiz. “Fıstık göllesi” ya da “darı göllesi” deriz. “Akşama bize gel, darı göllesi var !” Daveti alan kişi bu lezzeti kaçırmazdı, çünkü akşam “gölle” vardı.

Her dilin kendine göre işaret sıfatları vardır. Bu, şu, o, bunlar, şunlar gibi. Anamur’luların işaret sıfatları iki sözcükten oluşur. Biri “ende” diğeri “şende” dir. Yakın nesneler için “ende” uzak nesneler için “şende” temel işaret sıfatlarıdır. “Ende portakalı şende sepetin içine koyu herkes anlamasa da Anamurlu kolayca anlar.

İnsanlar bazen çok dalgın olur. Yürürken, düşünürken veya bir konuyla derinden meşgul olurken. Beklenmedik bir ses, beklenmedik bir hareket karşısında birden sarsılırız. Karanlık sessiz bir yolda yürürken bir el omzunuza dokunsa ne yaparsınız? Korkuyla karışık irkilirsiniz. Ama Anamurlu tingede düşer.

Her ne kadar eskisi kadar olmasa da doğası ve tarihi ile Anamur güzel bir kent. Deniz, Gocaçay, orman ve geçmiş uygarlıklardan eserler bu güzelliğin bileşeni oldular. Ama bu güzelliğe uymayan bir şey vardı. O da ulaşım. Öyle bir kasaba ki önü deniz, arkası, sağı, solu sıra sıra dağlar. Bu yüzden Anamur’a gelmek te Anamur’dan gitmek te zordu. Yaşam biçimi gereği yaylalara giderken bile o sıra sıra dağları aşmak zorunda kaldı. Yabancı kişiler sadece zorunlu atamayla gelen devlet memurları ve aileleriydi. Bu nedenledir ki kendi kendileriyle baş başa kalan Anamurlular yine kendilerine özgü başka sözcükler yarattılar. Yabancılar bu sözcükleri anlamakta zorlanıyordu ama biz bi güzel anlıyorduk.

Kurduğumuz cümleye güç vermesi için “ hoynu” sözcüğünü ürettik. Daha önce söylediğinin kesin olduğunu belirtmek için “Sana söylemiştim hoynu, niye gelmedin ?” dedik.

İsmini bilmediğimiz, bilsek bile ismini söylemek istemediğimiz birine seslenirken ağzımızdan “oyn”sözcüğü çıkar. “Heeey !” der gibi bir şey. “Oyn sana derim hoynu, niye bakman !” deriz. Oyn ya da hoynu sözcüğünü başka yerde hiç duymadım.

Alfabemizde harf olarak temsil edilmeyen ama konuşurken kullandığımız bir ses var. Bu “N” harfinin çıkardığı sese benzer. Bu ses telaffuz edilirken hava ağızdan değil burundan çıkar. Çok kolaydır. Burnunuzu elinizle tıkarsanız bu sesi çıkaramazsınız. “Sana ne !”, “Bana ne !” burada sana ve bana sözcüklerindeki n sesini eski Anamurlulardan dinleyin.

Bu değişik “n” sesinin bir başka örneğini “ninden” sözcüğünde görürsünüz. “Ne gereği var !” anlamındadır. Sondaki “n” sesi burundan çıkar. Anamur’lu sözlerine “ninden”le başlarsa size bir eleştiri gelecek demektir. “Ninden bu yaşta futbol oynamayı, ayağını burktun işte !” Davranışlarınız güzel olursa, kimse size “ninden”le başlayan cümle kuramaz

Anamur’lu bazen sinirlenir. Sinirlendiği öfkelendiği insana ilenir. Adını bile anmak istemez. Onun için “Adı batasıca” der. Hızını alamazsa “yoğol” der, bu söz yok ol anlamındadır. Daha da sinirlenirse duyacağınız yoğol ilenisi “yoğoool yoğolasıca”ya dönüşür. Yaşamdan kopmasını bile isterse “singildiyesice” der. Siz siz olun Anamur’luları sinirlendirmeyin.

Ama Anamur’luları sinirli insanlarmış gibi görmeyin. Olaylara başka açıdan bakar ve seni rahatlatır, gülümsetir. Öyle ki söylediği sözle seni heyecanlandırır, korkutur ardından seni rahatlatmak için şaka yaptım demez, “gasdan ederim” der. Anamur’lu şöyle bir cümle kursa ve dese ki “gasdancıkdan bi ağladım, inanıverdi” işte bu Anamur’luların size yaptığı bir muzipliktir. Anamurlular bazen gasdan eder.

“Bizim bakkalın oğlu kendi okulunda bir kıza dönermiş.” Biçiminde bir cümle kulağınıza gelebilir. Anamur’da bir kıza dönmek ne demek bilir misinin? Bu yörenin insanları bilir. Hele hele gençleri daha da iyi bilir. Bir kıza dönmek bir kıza aşık olmaktır. O kıza aşkını anlatmak, aşkını kanıtlamaktır. Bu uğurda olağanüstü çaba göstermektir. O kızın etrafında pervane olmaktır. Pervane gibi dönmezse o kızın gönlüne giremez.

70 li yıllar. Yani eski yıllar. O zamanlarda televizyon görüntüsü bazen bozulurdu. Düzeltmek için gelin sizinle dama çıkalım. Anteni sağa sola oynatalım ve aşağıya soralım; düzeldi mi ? Aşağıdan gelen ses olumsuzdur. “Yoydun ülen, yoydun, yoydun !” Yoymak bizim buraların sık kullandığı sözcük. Var olan bir şeyin güzelliğini bozmak, değerini düşürmektir. “O adama hiç gız mı verilir, yoydular göpgözel gızı !” Ne dediğimi anladınız mı ?

Akşam saat ilerlediği zaman uykumuz gelir. Yatacağız, uyuyacağız ama yatmadan önce yapmamız gereken işler var. Televizyonu kapatacağız, giysilerimizi değiştireceğiz, okuduğumuz kitabı yerine koyacağız ama en önemlisi hırsıza uğursuza karşı bir önlem olarak kapıyı kösükleyeceğiz. Zaten o sırada babamız bizi uyaracaktır: “Çocuklar kapıyı kösüklediniz mi ?” Bu dış kapıyı kapatıp kilitlediniz mi anlamındadır. Siz de öyle yapın. Yatmadan önce kapınızı kösükleyin.

Anamur’luların kendine özgü bir sözcüğü daha var. “Malamat Olmak”. Siz hiç “malamat” oldunuz mu ? Ben oldum, hem de bir arkadaşımla beraber malamat olduk. Nasıl mı? Anlatayım. Jawa marka motorsikletlerin gözde olduğu yıllardı. Atladık motorsiklete ver elini Alanya. Ne güzel gidiyorduk. Melleç’i geçtik derken teker güm diye patladı. Yoldan geçen araçlar bize yardım eder diye umutlandık. Az araç geçiyordu ve geçenler de yardım etmiyordu. Sabaha kadar sıcaktan, sivrisinekten, susuzluktan, açlıktan bitkin düştük. Hele o sivrisinekleryok mu! Sabahleyin bir kamyon şoförünün merhameti bize iyi geldi. Ama hiç unutmuyorum o malamat olduğumuz günü.

Eskiden kullandığımız bu sözcükleri unutmuyoruz. Unutmayacağız da. Çünkü belleğimize öyle yerleşmişler ki… Söküp atmak, silmek olası değil. Çocukluğumuzda kullandığımız bu sözcüklerin yerine yenileri geldi. Ama biz yine eskileri kullanmaya devam ettik. Çünkü insanlar sevdiğini terketmez,

Abanoz Anamur’un güzel bir yaylası. Çok sayıda insan yaz mevsiminde buraya gelir. Bütün yaz boyunca burada kalır. Yani yaylar. Ama bazen insan bütün yaz burada kalamaz, hastalanır Anamur’a iner. Bazı yakınlarının düğünü vardır, o düğüne gitmezse olmaz, yine Anamur’a iner. Çocuğu yayladan sıkıldığını, denize gitmek istediğini söyler, hadi gene in Anamur’a. Kızı üniversiteyi kazanmıştır. Onu hazırlamak için Anamur’a bir daha iner. Derken yaz mevsimi biter ve yayladan sahildeki evine döner. İçinde bir burukluk vardır, istediği gibi gönlünce yaylayamadığından. “Nasıldı yayla ?” sorusuna verdiği yanıtta Anamur’lucanın izleri vardır.” A çocuğum bu sene mısmıl bir yaylayamadım !” Mısmıl sözcüğünü anladınız mı?

Arabanızla trafiğe mi çıkacaksınız ?, kuru fasulye mi pişireceksiniz ?, Cumartesi pazarında alışveriş mi yapacaksınız ? Bakın şimdi, eğer arabanızla trafiğe çıkacaksanız iddiba emniyet kemerini takacaksınız, eğer kuru fasulye pişirecekseniz iddiba fasulyeleri akşamdan ıslatacaksınız, yok eğer Cumartesi pazarındaysanız iddiba pazarı şöyle bir dolaşacaksınız. Bir işe başlarken ilk olarak yani iddiba nereden başlayacağınız çok önemli.

Türk Dil Kurumu’na göre az sözcüğünün eş anlamlısı yetersiz, eksik, noksan gibi sözcüklerdir. Bu eş anlamlı sözcüklere bir tane de Anamurlular eklemiştir. Hemen anladınız değil mi ? “Cınnı”. Büyüklerimiz bizi uyarırdı : ” Cınnı ders çalışmayla sınıfı geçemezsin.” Şimdi tam tersi oldu. Cınnı ders çalışmayla bile sınıfta kalamazsın. Bilim insanları diyor ki akşamları çok yemeyin. Yani bi cınnı yiyin kilo almayın.

Biz bu sözcükleri kullanıyorsak Türkçe’deki yetersizliğimizden değil elbet. Kendimizi, duygularımızı, olayları daha iyi anlatabilmek içindir. Bu sözcükleri kullanmadan bir başka kentte konuşun, sizin nereli olduğunuzu bilemezler. Çünkü Anamurluların Türkçe ’si standart Türkçe ’ye oldukça yakındır.

Daha yığınla sözcüğümüz var. Biraz eleştiri kokan bir sözcük. Elaaşı. “ Hiç düğüne bu giysiyle gidilir mi, elaaşı !” dedik. Beş tane sözcükten oluşan Ele güne karşı ayıp olmasın ifadesini tek sözcükte topladık. “Elaaşı” Ağaçlara kurduğumuz salıncağa “zıllıngaç” dedik. Sobada yada ocakta yakmak için odunu inneştirdik. Uslu durması için çocuğa “gıbreşme”dedik. Daha neler dedik neler… Saysam bitiremem.

Eski evlerde hep odun sobasıyla ısınırdık. Yandıktan sonra odun kömüre dönüşür ve o kömürleri bir mangal içinde sobasız odaya taşırdık, o odayı da ısıtmak için. Bir süre sonra kömürün üzeri küllenir, beyazlaşır ve soğumaya başlar. Tekrar ısı vermesi için kömürü bir maşa ile bizlerdik.

Benim söylediklerim de böyle bir şey işte, kömürleri değil ama Anamurlucayı bizledim.

Emekli öğretmen İ. Gürdal Sümer’in kaleminden “Biz eskiden…” diye başlanır söze, dünü bugüne anlatabilmek için.

“Biz eskiden…” diye başlanır söze, dünü bugüne anlatabilmek için. Kimler böyle başlar? O eskiyi yaşayanlar, yaşı belli bir yere gelmiş olanlar. Ama o kadar zaman geriye gitmeye de gerek yok. Beş sene öncesi, on sene öncesi de olabilir. O eski günler şimdiki zamana uymuyorsa yine aynı sözlerle başlarız; biz eskiden…

Hangi yaşa gelirseniz gelin yaşamınızda eskiler vardır, yeniler vardır. Onları içinizde çarpıştırır durursunuz. Bazen eskiler bazen de yeniler öne çıkar. Gönlünüz hafifçe eskilerden yanadır.

Eski deyince insanın aklına neler geliyor neler… Taa eski çağlardan başlayan bir açılım. Kullandığımız eşyadan tutun da nasıl yaşadığımıza kadar gider. Eskiden çıra yakarak aydınlanırdı insanlar. Şimdi öyle değil. Kimse derelerde çamaşır yıkamıyor artık. Onun da kolayını bulduk. Komşu kadınlar pencereyi açıp “Huu Emineanıııım !” diye bağırmıyor. Bir telefon yetiyor.

O kadar çok şey değişti ki insan hepsini anımsamakta yetersiz kalıyor. Bazen dalıp gidiyorsunuz uzandığınız yatakta. Üç diğer kardeşinizle aynı odada aynı döşeğin üstünde aynı yorganın altında yatıp uyuduğunuz aklınıza geliyor. Şimdiki çocuklar aynı yorganın altına girmezler. Onlara ayrı bir oda vereceksin. İçini döşeyeceksin, çalışma masası olmazsa olmaz. Niye? Devir masada çalışma devri de ondan. 1+1 ev deyince aklımıza üniversiteli öğrenciler geliyor. Böyle küçücük bir evde ancak bekar bir üniversiteli kalabilir. Biz kalamayız. Hele iki çocuklu bir aileysek, asla!

Oysa beş çocuklu altı çocuklu dedelerimiz babaannelerimiz nasıl da kalmışlar bir odalı evlerde, nasıl başarmışlar gel de kafa yorma. Aile nüfusumuz azaldığı halde o küçük az odalı evlere sığamaz olduk. Şişmanlayıp hacmimiz genişlediğinden mi? Değil elbette.

Meğer bu küçük evlere sığamayan biz değilmişiz. Aile düzeni anlayışımız ve onca paralar ödeyerek aldığımız eşyalar sözüm ona bu küçük evlere sığmıyor.

Eskiden evlenecek olan kızların çeyizi öyle çok olmazdı. Birkaç kat yatak yorgan, birkaç kilim, tencere tava çatal kaşık, durumları iyiyse bir de dikiş makinası, sonradan hediye edilen beşik, yeter. O küçücük eve gönülleri sığdı, kendileri sığdı, çocukları sığdı eşyaları da sığdı. “Nohut oda bakla sofa” misali.

Şimdi öyle mi? Evet diyecek halimiz yok. Bir kere gönlümüz sığmaz. Kendimiz de çocuklarımız da sığmaz. Hele o eşyalar yok mu 120 metrekare ev bile az gelir.

Günümüzde evlenip yuva kurmak şirket kurmak gibi bir şey. Düğün merasim masraflarına hadi bir şey demeyelim. Öteki harcamalara ne dersiniz? Halı almayla başlayacaksın. Bir tane değil, birkaç tane, salona, yatak odasına, oturma odalarına. Koltuk takımı da alacaksın, öyle sıradan değil, günün modasına uygun olacak. Buzdolabı, çamaşır makinası, bulaşık makinası, TV, elektrik süpürgesi, fırın, klimalar, alınacak hem de son çıkanlardan olacak. Perdelik kumaşlar, çelik tencereler. Bir de kiralık evde kalacaksalar… Yeter ben daha fazla saymayayım. Çünkü çarşıdaki hesap evdeki hesabı solladı, geride bıraktı. Geride bırakırsa bıraksın, taksitle ödemek var ya, oradan kısılır buradan kısılır ödenir. Çok çalışır yine öder. Çamaşırı bulaşığı elde yıkasa daha mı iyi? Odun sobasıyla ısınmak daha mı kolay? Yerleri el süpürgesiyle süpürmek daha mı pratik? Hiç de değil. Eskiden yeniye sıçramak insana güzel geliyor. Daha az yoruluyorsun ama daha fazla bedel ödüyorsun. Kolayına kaçmak işimizde geliyor. Şimdi size bir soru: Yorulmak mı yoksa yorulmadan kolayına kaçmak mı? Hangisi daha sağlıklı?

70’li yıllar bizim televizyonla tanıştığımız yıllardı. Pahalıydı ama sinemayı evin içine getiriyordu. İlk Tv alanlar Kıbrıs Rum ve Suriye Arap televizyonlarını izleyebiliyordu. Ne de olsa Anamur Kıbrıs’a yakın, Arap Ülkelerine de yakın. Henüz ülkemizde Tv yayını yoktu. Seyredebilmek için damlara çatılara anten kurulurdu. Görüntü bulandığı zaman evden bir kişi çatıya çıkar, anteni sağa sola oynatır ve yukardan aşağıya bağırır. “ Düzeldi mi ?” “Düzeldi in gayrı !” yanıtını alınca aşağı iner. Yine de görüntü çok net değildi ve siyah beyazdı. Rumca ve Arapça bilmediğimizden söylediklerinden kimse bir şey anlamıyordu. Olsun, ziyanı yok ne de olsa evin içine kadar gelmiş bir sinemaydı. Herkesin evinde böyle bir alet yoktu. Evde televizyon olması komşulara karşı da bir ayrıcalıktı. Akşamları tv li evlere yapılan komşu ziyaretlerinde kimse zorunlu olmadıkça konuşmaz, pür dikkat televizyona bakılırdı. Gereksiz konuşmalar hoş görülmezdi. Küçük komşu çocukları tv li evlere gelir çizgi film izlerlerdi. Ev sahibi hanım onlara bisküvi ikram eder yerleri batırmadan dökmeden yiyin diye de sıkı sıkı uyarırdı.

Derken TRT ve Çukurova televizyonların yayına girmesiyle televizyon evlerin zorunlu eşyası oldu, tıpkı buzdolabı gibi. Akşamları Komiser Kolombo, Tatlı Cadı, Dallas gibi dizilerinin esiri olduk. O zamanlar uzaktan kumanda yok, bir zahmet yerinizden kalkacaksınız, tuşlarına basacaksınız veya düğmelerini çevireceksiniz. Televizyonu ancak böyle kullanabilirsiniz.

Bu inanılmaz bir alet. Ne ararsan içinde buluyorsun. Haberler, sinema filmleri, naklen futbol maçları, çocuklara çizgi filmler, yemek tarifleri ve daha neler neler…

Ve arkadan gelen renkli televizyonlar, uzaktan kumandalar insanları televizyonlara biraz daha yaklaştırdı. Hareketsiz bir yaşama alıştırdı. Ne gerek var komşu ziyaretlerine, giy pijamayı, geç tv nin karşısına, atıştır patlamış mısırı seyret romantik dizileri oh yaşam ne güzel, sonra çocuklar niye oynasın dışarda tozun toprağın içinde, seyretsin Pembe Panter’i, Tom ve Jerry’yi, üstü başı temiz kalsın.

Bu yaşam tarzına iyice alıştık, ne yazık ki arkadaşlardan komşulardan doğadan uzaklaşarak. Belki de yaşamı böyle daha güzel zannettik.

Hızla değişen her şeye çabuk alıştık. Direnmemiz gereken yerler vardı. Direnemedik. Zamana uyduk. Değiştik.

Örnek mi? Çocuklar eskiden okula yürüyerek giderdi. Okul yolu güvenliydi. Çok araç yoktu. Onları taciz edecek sapıklar da yoktu. Anamur sakin sorunsuz bir kasabaydı. Böylece anne rahat, baba rahat. Bu çocuklara bir gezinti gibiydi. Yolda arkadaşlarıyla buluşan çocuklar gülerek şakalaşarak biraz da bahçelerden yola sarkmış dallardaki erikten kayısıdan kopararak okula varırlardı. Vardıkları okul devlet okuluydu. Eğitim devletin göreviydi. Özel okul yoktu, özel dershane yoktu, özel kurslar da yoktu. Eğitimli bilgili, birikimli bir insan mı olmak istiyorsun, gideceğin yer devlet okuluydu. Bir meslek sahibi mi olmak istiyorsun gideceğin yer yine aynı yerdi.

Ancak bizi yönetenler eğitimde kaliteyi özel girişimcilere bıraktılar. Özel okullar, Özel dershaneler açtılar. Bunlara özel kursları da eklediler. O zaman anlarsınız eğitimde tüccarların ne kadar güçlendiğini. İşsizler ordusuna katılmamak için vay bizim çocuklarımızın, gençlerimizin başına gelenler, Eleme sınavlarında 1 puan daha alabilmek için çocukları yarış atına çevirdik. “Paran kadar eğitimlisin” olgusu yayılmaya başladı.

Nerde kaldı okul sonrası doyasıya oynayan çocuklar? Nerde kaldı gönlünce dersten kurstan bunalmayan gençler? Yanıt basit. Mazide kaldı.

O siyah beyaz öğrencilik fotoğrafınıza bakın, daha iyi anlayacaksınız.

Kırışmış buruşmuş o yorgun fotoğraflar. Siz bakmayın o fotoğrafların o haline. İçinde çok emek var. Harcanan para var. Mekanik işlem var, kimyasal işlem var. Fotoğrafı kendiniz mi çekmek istersiniz? O zaman bir fotoğraf makinanız olmalı. Önce Foto Halis’in ya da Foto Baki’nin dükkânından bir film alacaksınız. 16 ya da 36 poz çeken bir film. Makinanıza dikkatlice takacaksınız. 1. Poza kadar çevirip hazır hale getireceksiniz. Çekim yapacağınız nesnenin mesafe ve ışık ayarlarını iyi yapacaksınız. Gölgede mi yoksa güneş ışığı altında mı, ona göre ayar yapacaksınız. Net görüntü için bu gerekli. Hem öyle olur olmaz her şeyin resmi çekilmez. Çekersen maliyetine katlanırsın. Onun için dikkatli çekeceksin ama bir kez çekeceksin. Çekim tamamlandığında tekrar fotoğrafçıya gideceksin. Fotoğrafçı filminizi karanlık bir odada kimyasal işlemden geçirecek ve filmin negatifini size gösterecek. Bu negatif filmlere eskiler filmin arabı derdi. Çünkü film simsiyah bir şerit gibidir. Bu siyah şeritteki görüntü yine karanlık odada fotoğraf kartının üzerine düşer. Ve elinize “fotoğraf” olarak geçer. İçi emek yüklü bir çalışma. Zaman ilerledikçe yani yıllar geride kaldıkça o elinizdeki fotoğraf fotoğraf olmaktan çıkar. “Belge” ye dönüşür. Unuttuğunuz o yaşam biçimini size anımsatır, giydiğiniz elbiseyi, beraber olduğunuz arkadaşları, resim çektirdiğiniz yerde şimdi bir apartman olduğunu, başka başka şeyleri…

Ne kadar kırışık olsa da, ne kadar renksiz olsa da atmayın o resimleri, dursun bir kenarda. Sizden sonrakilere kalsın. Çünkü belgeler değerlidir, saklanır. O belgeler şarap gibidir, eskidikçe değerlenir.

Teknoloji hızla gelişiyor, bizi değiştiriyor, huyumuzu değiştiriyor, her şeyi değiştiriyor. Bu kadar değiştikten sonra aklımızda ne kaldı? Neyi anımsıyoruz?

Onu da size Nazım Hikmet söylesin!

Emekli Öğretmen İ. Gürdal Sümer’in kaleminden “Öğretmen Olmak”

“Eti senin kemiği benim !” Öğretmene çocuk böyle teslim edilirdi, eskiden. Bir babanın bir annenin sözleri böyle olurdu. Bir küçücük çocuğun eti ne kemiği ne, ufacık, masum.Ama cümlenin anlamı büyük, hem de çok büyük. Anne baba düşünür ki öğretmen ne yaparsa yapsın yaptığı doğrudur, yeter ki çocuk cahil kalmasın, okusun, meslek sahibi olsun. Sonra dürüst insan olsun, paylaşmayı yardımlaşmayı öğrensin, çevresinde sevilsin. Köpeklere taş, kedilere tekme atmasın. Öyle yetişsin isterlerdi. Ailenin öğretmenden beklentisi büyük.

İşte bu yüzden ailede öğretmenin yeri apayrıdır. En saygın kişidir. Çocuğu eğiten, yaşama hazırlayan yüzlerini güldüren tek insandır öğretmen. O ne derse doğrudur. Çocuğunuza mı kızdı? Kızsın. Çocuğunuzu mu dövdü? Dövsün. Vardır haklı bir nedeni. Ne de olsa çocuğunuzun öğretmeni. Usul böyleydi.

Veli bazen daha da ileri gider, “Bu reçelden yemezsen öğretmenine söylerim bak!” deyince çocuğun gözünde öğretmen yalnızca eğiten değil cezalandıran kişi de olur. Böylece öğretmen çocuğun dünyasında büyür de büyür.

Oysa öğretmen öyle mi? Değil elbette. Üstlendiği görev hiç te hafif değil, yükü ağır. Kendisine teslim edilen bir canlı, bir çocuğun geleceği, bir ailenin umudu. Önce örnek insan olacak, sonra örnek insan olmayı öğretecek, ulusal temel değerleri gösterecek, matematik, fizik, edebiyat, coğrafya gibi dersleri öğrencilere aktaracak, sanat, kültür, spor alanında çocukların yeteneğini ortaya çıkaracak. Bir de geçim sıkıntısı bindiyse öğretmenin omuzlarına, ne diyeceğiz? Gayet basit. “Örgütlen öğretmenim !”

Benim belleğimde kalan Anamur’un o eski öğretmenleri, Süleyman Sırrı Gökmen, Tahir Oral, Mehmet Ali Yalçın, Necati Ergün, Halil Orhan, İbrahim Demir, Mehmet Yiğit, Ali Rıza Doğan ama biraz daha isim söyleyeyim mi ? Nihat Uğur, Şerafettin Özkürkçü, Veli Işık, Hasan Ali Yıldız, Reşat Coşkun, Yusuf Akça ve diğerleri… Hepsini saymaya belleğim yetmiyor. Bu unutulmaz öğretmenlerimiz kendilerine teslim edilen öğrencilerin etiyle kemiğiyle uğraşıp durdular.

Cumhuriyetin kuruluşunun üzerinden henüz 30-40 yıl geçtiği yıllar… Nüfusun % 80’i köylerde yaşıyor. Devletin bütçesi kısıtlı, ailelerin bütçesi kısıtlı, okulların ve öğretmenlerin bütçesi de kısıtlı. O zor koşullar altında hemen her köye okul açılmış. Ve o köye bir ya da iki öğretmen gönderilmiş. Öğretmen köyü aydınlatsın, sadece öğrencileri değil herkesi bilgilendirsin diye. Köylüler öğretmeni çok sevdi. Ona akıl danıştı, ondan bilgi aldı. Ne de olsa öğretmen mektep medrese görmüştü, ilim irfan yuvasından geliyordu. Ülkede üreten, eğitimli, çağdaş bir kuşağın temeli atılıyordu.

Bu temel atılırken ne yazık ki bazı öğretmenlere bedel ödettiler. Anamur’da Atatürk’ü anmaya hazırlanan bazı öğretmenler kasıtlı bir iftirayla görevlerinden alındılar. Sonradan gerçek anlaşılınca göreve iade edildiler ama ailelerin ve çocukların çektiği sıkıntı unutulmadı. Çağdaş Türkiye’nin yolunda yeterince hızlı gidemedik.

Zamanla gelişen kentleşme süreci ve kırsal alanda tarımın ihmali köylüyü köyünden, ekip biçtiği tarlasından kopardı. O güzelim okullar, öğretmenler, öğrenciler hep kasabalara kentlere taşındılar. Kenar mahalle insanı oldular.

Yine de bazı okullar köylerde kalabildi. Kente taşınan öğretmenler günübirlik okula gidip gelmeye başlayınca köylü-öğretmen ilişkisi zayıfladı.

Köy öğretmenden, öğretmen köyden koptu.

Anamur’da çok sayıda köy var. Kente yakın olanı var, çok uzak olanı var. Hepsini ziyaret edebildim. Çok uzaktaki Kılıç Köyü’nde okul binası hala ayakta. Karağa’da, Korucuk’ta yine öyle. Karatahta hala yerinde. Atatürk’ün büstü okul girişinde. “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” yazısı silinmemiş. Ama bahçesinde tavuklar gezeliyor, kovalamaca oynayan çocuklar yerine. Ne öğrenci var ne de sabahleyin elindeki zili sallayarak derslerin başladığını belirten öğretmen.

O boş okulları görünce hüzünlenmemek elde değil, bir öğretmen olarak. Kim bilir o okulda neler yaşandı! Altı kere yedinin 42 ettiği nasıl öğretildi? Doğruluğu, çalışkanlığı, küçükleri koruma, büyükleri sayma anlayışını nasıl kazandırıldı? Komşu köy okulunu nasıl ziyaret ettiler? Kışın sınıfı nasıl ısıttılar? Yetersiz ders araç ve geçlerini nasıl temin edildi? Sorunlu öğrencilerle öğretmen nasıl ilgilendi? Merak bu ya, hep bunu düşünürdüm o okula bakarken.

Önceki yıllarda öğretmen olarak mezun olanların atanmasında kolaylık vardı. Haziran’da okulu bitirirsin Eylül’de göreve başlarsın. O kadar. Ama sonraki yıllarda plansız programsız eğitim politikaları birçok öğretmeni işsiz bıraktı. Hayal kırıklığı yaşadılar. Bazıları da boğaz tokluğuna özel okullara gitti. Atanmayan öğretmenlerin sayısı bazı küçük ülkelerin nüfusunu bile geçti. Öyle bir zaman gelsin ki okulsuz öğretmen, öğretmensiz okul kalmasın.

Anamur’da bir okul var. Hem de yakın bir köyde. “Köprübaşı Köyü İlkokulu”. Benim öğretmenliğe attığım ilk adım. Ama vekil öğretmen olarak. Vekil öğretmen kısa ve geçici süreyle çalışır. Görev biter öğretmenlik te biter. Benimkisi öyle bir öğretmenlikti. Göreve başladım. Okulun 2.nci sınıfını bana verdiler. Öğrencilerim çok saygılı çok sevimliydiler. Bana öğretmenliği sevdirdiler. Okul müdürü Mehmet Yiğit’in benim gibi acemi bir öğretmene verdiği desteği unutamam. Sohbeti zevkli güzel bir insandı, kısacası.

Ve Orta dereceli okullara öğretmen yetiştiren Gazi Eğitim Enstitüsü’nde öğrencilik yıllarım… Siyasal çalkantılardan, kavgalardan okul kapanınca Anamur’a dönüyorum. Boş gezmek hiç te zevkli değil. Tekrar vekil öğretmen oldum. Ama bu sefer “Bozyazı İlkokulunda. Okul Müdürü Ali Şen beni iyi karşıladı. Moral verdi. Şener Gökmen, eşi Sakine Gökmen, Ayşe Uysal ve Mustafa Ala gibi deneyimli öğretmenler arasındaydım. Öğretmen adayı idim ama branşım sınıf öğretmenliği değildi. Dikkatli olmalıydım. 5.nci sınıfa giriyordum. Yine saygılı yine sevimli çocuklar. Öğretmenliği biraz daha sevdim. Büyüdüklerinde ne olmak istediklerini sorduğumda çoğunun polis ve hemşire olmak istediklerini anladım. Kim bilir belki polis belki de hemşire oldular ya da sera da muz yetiştiriyorlar. Ne yaptıklarını bilmek isterdim.

Bu okulda öğrendiğim bir şey daha var. 23 Nisan Egemenlik ve Çocuk bayramı ilkokulların olmazsa olmazıymış. Okuldaki öğretmenlerin öğrencileri titizlikle hazırlaması, özverili gayretleri unutulacak şeyler değildi.

Bu güzel görev de bitti. Bitmesi gerekiyordu çünkü ben vekil öğretmendim. Görevim kısa ve sınırlıydı. Yeniden Ankara’ya, Gazi Eğitim’e, siyasal çalkantıların içine dönüşüm, mezuniyetim, sonrasında Siirt iline atanışım arka arkaya geldi.

Siirt Anamur’a çok uzak, git git yol bitmiyor. Mersin, Adana, Osmaniye, Gaziantep, Urfa, Siverek, Diyarbakır, Batman, Kurtalan, Beşiri. Bunlar giderken içinden ya da kenarından geçtiğiniz yerleşim yerleri. Artık Siirt’tesiniz. Öyle bir kent ki yaşam biçimi farklı, coğrafyası farklı, iklimi faklı, çok şeyde farklılık var. Ama hiç sorun olmadı. İnsanlar dürüst, saygılı, içten. Birbirimize kolay alıştık.

Göreve başladığım okul “Siirt Ortaokulu”. Tek katlı uzun eski bir yapı. Yerli öğretmenler, benim gibi başka kentlerden gelen öğretmenlerle hep bir aradayız. Hepsi deneyimli iyi insanlar. Uyum içindeyiz. Ancak bazı öğrencilerle aynı uyumu sağlamada zorlandım. Kendilerini uyardığımda sert karşılıklar alıyordum. Anamur’un çocuklarına benzemiyorlardı. Nöbetçi olduğum bir gün uzun boylu bir öğrencinin küçük bir öğrenciyi dövdüğünü gördüm. Yanlarına koştum, onları ayırdım. Büyük öğrenci bana çok kızdı. “Döverim tabii, o benim kardeşimdir.” sözlerini dayak yiyen kardeşi destekledi. “Evet o benim ağamdır, döver tabii !” deyince şaşırdım. Böyle abi-kardeş dayanışmasını hiç görmemiştim.

Siirt’li öğrencilerin kendi aralarında Arapça ya da Kürtçe konuşmaları, benim gibi batıdan gelenlerle Türkçe konuşmaları olağandı. Bir de ben İngilizce öğretmeye kalkınca bu kadar dil onlara fazla geldi. Her ne kadar İngilizcenin uluslararası bir dil olduğunu, herkesin öğrenmesi gerektiğini anlatmaya çalıştıysam da bir yararı olmadı. Bu yaşadığım bir hayal kırıklığıydı.

Ancak öğrencilere yakın davrandığımda, sorunlarını dinleyip çözüm aradığımda, sorunlu öğrencilerin sorun olmadığını anladım. Öğretmenliğin daha da zevkli olduğunu gördüm. Deneyim kazanıyordum.

“Öğretmenim, sana bi türkü söyliyem mi ?” diyen öğrencilerimin isteğini hiç kıramazdım. Bitlis’te beş minare, ayağında kundura, kara çadırın kızı, sabuha en çok sevdikleri, usanmadan söyledikleri türkülerdi.

Siirt günleri bekar yaşantımın son aylarıydı. Kendim gibi bir öğretmenle evlendim. “Eş Durumu” nedeniyle Anamur’a atandım. Bir evde iki öğretmen olduk. O güzel Siirt günleri geride kaldı, içimde yarı hüzün, yarı sevinç bırakarak.

Atanma kararnamemde “Anamur Ortaokulu” yazıyordu. Temel Eğitim adıyla inşa edilen bu okul hep bu isimle anıldı. Resmi adı ortaokul oldu, ilköğretim okulu oldu, ilkokul oldu hiçbiri tutmadı. Halk bildiğini okudu Temel Eğitim dedi. Hani derler ya “Adı çıkmış doksana inmez seksene”.

İçinde spor salonu, tiyatro sahnesi, geniş oyun alanı ve bahçesiyle Anamur’un en güzel okul binasıydı. Hem ilkokul hem ortaokul olarak hizmet veriyordu. Öğrencileri genellikle ilçenin doğu mahalle ve köylerindendi. Öyle ki taa Sugözü’nden, Dereköy’den gelen öğrenciler vardı.

Yeni okul, yeni öğrenciler, yeni idareci ve öğretmen arkadaşlar her şeyiyle yepyeni bir ortam. Öğrenciler ne kadar da uyumlu! Öğretmen arkadaşlar oldukça sıcak, samimi! Ben bu ortama çabuk alıştım.

Önce Rifat Belen, sonralardan Recep Narcı okul müdürümüzdü. Cevdet/Tahire Oğuz, Hatem Şahin, Necdet Ünal, Ofise Türkeli, Gülgün/Ali Rıza Baysan, Nurten Ulu, Tahsin Oktan, Abdullah Uysal, Zühre Limon, Hatice Atalay, Mehmet Ballı, Reyhan Demir, Galip Sinanoğlu, Hakkı Yurdadön, Nuri Çetin okuldaki öğretmen arkadaşlarımdı. Ama bir öğretmen arkadaşımız daha vardı ki onu kimse unutmamıştır. Kullandığı sıra dışı sözcükleri ve çıkışlarıyla “ Hatay Hanım “.

Okul içinde de dışında da unutulmaz güzel günlerimiz oldu. “Çekemedim akça kızın göçünü / Sırma saçlar bırak dövsün döşünü “ Adeta okul gecelerimizi sembolize eden zevkle söylediğimiz bir türküydü.

Temel Eğitim sosyal ve kültürel etkinlikleriyle de hep dikkati çekti. Tiyatrosuyla, yurt gezileriyle, 23 Nisan etkinlikleriyle hep ön planda yer aldı. Kaliteliydi.

Bir gün teneffüs dediğimiz ders arasında yaşlı bir teyze okula geldi. Elindeki sopasını asa olarak kullanıyordu. Çok sinirliydi. Söylendi. “Ende çocukları zapt edemiyorsanız boşlayıverin öğretmenliği, ağacın başında muşmula koymadılar !” Anladık ki öğrencilerimiz komşu bahçenin muşmulasına dadanmışlar. Teyzeyi sakinleştirdik. Sinirli de olsa teyze doğruyu söylüyordu. Çalmamayı öğretemiyorsak öğretmen olmanın da bir anlamı yoktu.

Ama öğretmen emek veriyordu, emekçiydi. Verdiği emeğin karşılığını almalı, ekonomik yönden rahatlamalıydı. Sosyal haklar kazanmalıydı. Ancak sen devlet memurusun, örgütlenemezsin, dernek, sendika kuramazsın dediler. Ama öğretmen yılmadı. Dernek te kurdu, sendika da. Mücadele etti. Ezildi, sürüldü, görevden alındı, zor günler yaşadı. Pes etmedi. Soruşturmayı göze alarak boykotlara katıldı. TÖS’le başlayan örgütlenme süreci TÖB-DER, Eğitim-İş, Eğitim-Sen’le devam etti. Süreç sıkıntılı geçiyordu. Mücadele veren öğretmenler bir sinemada bile yakılmak istendi. Öğretmen yılmadı. Çünkü öğretmen örgütün gücüne, örgütlü mücadeleye inanıyordu. Sendikal mücadelenin öncüsü Fakir Baykurt ne güzel tanımlamış ; “Öğretmen yalvarmaz, öğretmen boyun eğmez, öğretmen el açmaz, öğretmen ders verir! Bu inançla sendikal mücadelede yerimi aldım. Yeri geldi okulda tek başıma da olsa eyleme katıldım, maaştan kesinti cezası aldım. Ben üstüme düşeni yapıyordum.

Ortaokulu bitiren öğrencilerin girmek istediği bir başka okul daha var. Bu okul Anadolu Lisesi. Ağırlıklı İngilizce eğitim veren bir okuldu. Sınavla az sayıda öğrenci alırdı. Bu okula girebilmek için öğrencilerin başarıda belli bir seviyeyi yakalaması gerekir. Mersin ilinde Tarsus’tan sonra ilk Anamur’da açıldı. Adı “Anamur Anadolu Lisesi” oldu. Bu okulda öğretmen olmak çok güzel. Hele bir İngilizce öğretmeni için ideal.

Ancak öğretmen bu okulda çok dikkatli olmalı. Velilerin gözü öğretmenler üzerinde. Öğrenciler zeki. Leb demeden leblebiyi anlıyor. Öğretmenler derse girmeden önce iyi hazırlanmalı. Ne öğrencilerin ne de velilerin gözünden hiçbir şey kaçmıyor. Ethem Ziya Alıçlı müdürlüğü, ben, Muazzez Aymelek, Hafize Alıçlı İngilizce derslerini, Osman Uğur da Türkçe derslerini yüklenerek eğitime başladık.

Önce eski Ticaret Lisesi’nin ek sınıflarında eğitime başlayan okul aynı yıl içinde eski hükümet konağına taşındı. Hem de çarşının ortasına. Çevresinde bankalar, dükkanlar, polis karakolu bir de çevresinde gelip geçen araçların motor sesleri, korna sesleri bize yoldaşlık etti.. Yıllarca kaymakamlık, askerlik şubesi, maliye, adliye nüfus dairesi olarak hizmet veren bu tarihi yapının kısmetinde okul olmak ta varmış. Okula benzesin diye epey emek verildi.

Bina yaşlıydı, çatısı da yaşlıydı. Sınıf küçük olduğundan sıralar arasında sık dolaşmak zordu. Dersi daha çok yazı tahtasının önünde işliyordum. Yağmurlu bir gündü. Tavandan yazı tahtasının önüne tıp tıp damlalar düşmeye, giderek hızlanmaya başladı. Şemsiye açarak derse devam ettim. Öğrencilerim o anı hiç unutmadı. Hala bana anlatırlar.

Fiziki özellikleri kısıtlı okulda öğretmen olmak kolay değil. Ama öğrencilerin başarısı becerisi, öğretmenlerin çabası, velilerin desteği bunu unutturuyor.

Çok geçmeden okul Anamur Lisesi’nin ilk binasına taşındı. Öğretmenin işi daha da kolaylaştı. Ne de olsa okul binasıydı. Laboratuvar, dil sınıfı, kapalı salon, geniş okul bahçesine kavuştuk. Fizik, kimya, İngilizce ve beden eğitimi öğretmenleri rahatladı. İl ve ilçedeki bilgi yarışmalarında okulun birincilikler alması artık olağan sayılıyordu. Dört beş günlük okul gezilerinin, kültür ve spor etkinliklerinin rahatça uygulandığı alan oldu.

Burası üniversiteli olma hayallerinin yoğunlaştığı, duygusal pembe hayallerin zirve yaptığı bir yerdi. Bu ortamın öğretmeni olmak kolay değildi ama zevkliydi.

Siz böylesine gözde bir okulda, ya da kasabaya 40 km. uzak bir köyde öğretmen olabilirsiniz Ama iyi öğretmen nasıl olmalı? Konusunu çok iyi bilen mi? Sert ve otoriter olan mı? Kıt not veren mi? Yoksa bol keseden not veren mi? Bunlardan hangisi doğru? Doğru yanıtı nasıl bulacağız? Biraz uğraşalım. İsterseniz öğrenci davranışlarına biraz kafa yoralım. Neden ders çalışmıyor, hep düşük not alıyor? Neden uyumsuz? Neden arkadaşlarıyla kavga ediyor? Neden çok sessiz? Neden çok “uslu” ? Neden arkadaşı yok?

Bütün bu nedenler öğrencinin dünyasında gizli. Girebiliyorsak öğrencinin dünyasına, görebiliyorsak o nedenlerin kaynağını, üretebiliyorsak bir çözüm ne mutlu o öğrenciye, ve de ne mutlu o öğretmene.

Bence böyle bir şey öğretmen olmak!

Emekli öğretmen İsmet Gürdal Sümer’in kaleminden ‘ÖĞRENCİ OLMAK’

Sadece İngilizce dersinden sınıfta kalınca Hava Astsubay Okulu’nu kazanmanın verdiği sevincim darmadağın oldu. Beyaz kordonlu mavi üniforma giyecektim, Anamur’a gelince çevreme hava atacaktım. Hevesim de tuzla buz oldu. O zamanki yönetmeliğe göre orta 3. sınıfta olduğumdan bir yıl açıkta bekleyecektim. Yani o zamanki deyişle “Boşta gezecektim.” Ama ben boşta gezmedim. Elektrikçi çırağı oldum. Hem elektrikçiliği öğreniyor hem de harçlığımı kazanıyordum. Babamdan para istemez oldum. Her şey iyi gidiyordu ama o İngilizce dersi var ya, aklımdan hiç çıkmadı. Başarmam gerekiyordu. Elektrikçi çırağı değil lise öğrencisi olmalıydım. Ve yılsonunda İngilizce dersini başardım. Ben artık Mersin Tevfik Sırrı Gür Lisesi’nin Ortaokul bölümü mezunuydum. Elektrikçilik serüvenim bitti. Sonra ver elini Anamur ve Anamur Lisesi. Orada lise öğrencisi oldum. Hayalim gerçekleşti.

Ama o dersler yok mu, çeşit çeşit. Öğrenciyi sıkıntılara sokan. Matematik, fizik kimya, kompozisyon, geometri, yabancı dil, say say bitmez. Bir de bu derslerin öğretmenleri, kimisini çok seversin, kimisini az. Bol keseden not veren öğretmen var, notunu kuyumcu terazisinde tartarak veren öğretmen var. Sana arkadaş gibi yaklaşan öğretmen var, senin başında karakol komiseri olan öğretmen var.

Anamur’da henüz “Lise’nin olmadığı zamanlar… Ortaokulu bitiren gençler eğitimlerine son noktayı koyarlar ya da ailesinin parasal desteği varsa Silifke’de, Mersin’de, Alanya’da Liseye devam ederlerdi. Birkaç öğrenci beraberce o daracık küçücük evlerde kalırdı. Mersin’e ulaşım sıkıntılı, haberleşme kolay değil, herkes yabancı, ailenin verdiği parayı da ölçülü harcamak zorundasın. Tanımadığın öğretmenler, tanımadığın öğrenciler. Mersin’de ortaokula devam ederken ben bu sıkıntılara tanık oldum, yaşadım. Mersin’de lise öğrencisi olmak, uyum sağlamak zaman alıyordu.

Neyse ki Anamur’da lise açıldı. Lise eğitimi için başka kentlere gitmeye gerek kalmadı. Eğitime ara verenler, başka lisede dikiş tutturamayanlar Anamur Lisesi’ne kaydolunca öğrencilerin yaş ortalaması normalin üzerine çıktı. Aynı sınıf içinde abi vardı kardeş vardı. Olsun, lise öğrencisiyiz ya, gerisi sorun değil.

“Anamur Lisesi” Anamur’da en yüksekokul oldu. Müdürün, müdür muavinlerin ve de öğretmenlerin havası başkaydı. Bu okulun öğrencisi olmak bile gurur vericiydi, keyif vericiydi.

Ama her şey keyif vermedi. Bazı dersleri kolayca başarırken bazılarında tökezliyorsun. Aklına kopya çekmek geliyor. Ama öğretmen yakalarsa düşüncesi keyfini kaçırıyor. Ya öğretmenler… Huyları değişik değişik. Edebiyat dersine beklediğin öğretmen değil de öbürü girerse hafif bir can sıkıntısı karşındadır. Fuzuli’nin, Baki’nin divan şiirlerini günümüz Türkçe ’sine aktarmak matematikte havuz problemi çözmek gibiydi. Ya da kimya dersinde redoks denklemlerindeki eşitliği sağlamak öyle kolay değildi. Yine de 5 in üzerinde not aldığımızda kaçan keyfimiz yerine gelir.

Okul müdürümüz Süleyman Aydın. Sert ve otoriter yapısı üstümüzde kâbus gibiydi. Yaptığımız hataların hiçbiri yanımıza kar kalmadı. Azarlandık, dayak ta yedik. Yeri geldi alaya alındık.

Beden eğitimi öğretmenimiz Şakir Bey! Her dersin başında bizi okul bahçesini 4-5 tur koşturmaz mı ! Canımız çıkardı. 3-4 arkadaş bir araya geldik, rapor alıp bu dersten, bu koşudan kurtulalım dedik. Sevk alıp doktora gittik. Derste zorlandığımızı, bedensel rahatsızlığımızı anlattık, döndük. Ertesi gün Edebiyat dersinde öğretmenimiz olan okul müdürümüz Süleyman Aydın sınıfa girdi. Daha derse başlamadan “Gürdal Bey, nasılsınız ?” diye sorunca sınıf irkildi. Müdür Beyin bu nezaketi, bu inceliği beni şaşırttı, benim kadar sınıfı da şaşırttı. Ama ben kuşkuluydum, ben bu nezaketi hak edecek bir şey yapmamıştım Sınıf Gürdal’a bu iltifat niye diye aklından geçiriyordu. Benden “Teşekkür ederim, iyiyim” yanıtını alınca diğer arkadaşıma geçti. Aynısını ona da sordu “Ya siz Adil Bey, siz nasılsınız ?” Aynı yanıtı alınca diğer iki arkadaşa geçti. Bütün sınıf dilini yutmuştu, bu ne incelik diye. Ve gerçek hemen ortaya çıktı. “Madem bu kadar iyisiniz de ne diye Beden Eğitimden rapor almaya gidiyorsunuz ?” diye gürledi. Bu soruya yanıt verme cesaretini bulamadık. Böylece Şakir Bey okul bahçesini 4-5 tur attırarak canımızı çıkarmaya devam etti.

Lise öğrencisi olmak başka bir dünyanın içine girmek gibi. Yetişkinliğe attığın ilk adım Okulda başarılı olmanın, çok çalışmanın, üniversite hedefinin yüklediği bir stres var. Bundan kurtulmamız gerekir. Nasıl? Bunun çözümü kafa dengi arkadaşlarla oluşturduğun dostluklar, ilaç gibi gelir insana. O zaman anlıyorsun lise yaşamı lisenin dışına da taşarmış. Erdener, Ahmet, Mansure, Çakı, Gülgün, Mehmet, Yusuf, Hüsamettin, beni duyarlar mı acaba? Hiç biri belleğimi terk etmedi. Onlarla denize gidersin, dere tepe gezersin, sinemaya gidersin, onların evini ziyaret edersin, annesi sana yemek hazırlar, bizimki “upuslu” arkadaş bulmuş diye sevinir, şarabın tadına bakarsın, aşık olduğun varsa hayaller kurarsın, mektuplar yazarsın, daha da ileri gidersen sigara tuzağına da düşersin. Tekrarı olmayan bir yaşam seni oyalar durur.

O yaşam tarzının içindeki öğretmenleri unutmak ta kolay olmuyor. Yerel kültürü edebiyata taşıyan Aydın Doluoğlu ve öğrencilerin şiir ve öykü yazmaya yönlendiren Selçuk Uysal’ı kim unuttu? Türkay Karamanoğlu ile İbrahim Karagöz’den öğrendiğimiz Ege Bölgesinde dağların denize dik olduğunu, Zeliha Özekoğlu’dan canlıların içyapılarını, Fransızca Öğretmeni Fatma Karamanoğlu’nun sınıfa girer girmez gürültünün bıçak gibi kesildiğini, dört buçuktan beş veren kimya öğretmeni Mustafa Serbes’i, Müdür muavini Bilal Aksoy’un sabah öğrenciler sınıfa girerken kim kravatsız, kimin saçı uzun diye öğrencileri süzdüğünü, babacan ve efendi tavırlarıyla Kemal Tuğrul’u kim unuttu? Kimse unutmadı. Ben de unutmadım.

Unutmadığımız bir şey daha var. Üniversiteye girme hayali. Liseyi bitirmenin fazla bir getirisi yok, onun için üniversite giriş sınavını kesinlikle kazanmalıyız. Hem meslek sahibi olacağız hem de erkekler askerliklerini yedek subay olarak yapacaklar. Avantaj büyük,

Günümüzde hemen bütün illerde üniversite var, ilçelerde bölümleri var. Ama eskiden öyle değildi. Üniversiteler ülkenin gelişmiş büyük kentlerindeydi. Üniversite öğrencisi olmak bir büyük kentte, bir gelişmiş kentte yaşamak demekti, o kentin yaşam biçimini, havasını solumak demekti. Onun için üniversite öğrencisi olmanın düşlerini kurardık.

Sadece büyük kentlerde uygulanan üniversite giriş sınavlarına gitmek, o kentte birkaç gün kalmak, sınavda çıkan soruların zorluğunu tartışmak üniversite adaylarının yüreğinde hissettiği tatlı bir heyecandı. Hem de sonuçları öğreninceye kadar süren bir heyecan.

Bir keresinde Cumhuriyet Gazetesi’nin sınav sorularının çalındığını kanıtlaması üzerine tekrarlanan sınav, yeniden sınav merkezlerine yapılan yolculuklar, tekrarlanan heyecanlar da hiç unutulmadı.

Sınav sonucunu beklemek sinemada filmin başlamasını sabırsızca beklemek gibi bir şey. Kaç puan gelecek? Gelen puan üniversiteli olmaya yetecek mi? Stres, sıkıntı, umut hepsi bir arada. Yaz mevsiminin getirdiği bu sıcakta bu beklenti çok zor.

Sınav sonuçlarına göre üniversitenin bir bölümüne kaydolmak şimdiki sistemden çok farklıydı. Sonuçlar adresine PTT aracılığı ile gelir ve kaç puan aldığınızı size gelen sonuç belgesinden öğrenirdiniz. Üniversiteler ön kayıt taban puanları açıklar, kayıt yaptıran öğrenciler aldıkları puana göre sıralamaya girer böylece kesin kayıt hakkı kazanır ya da kazanamazlardı.

Bu çok zorlu bir süreçti. Hangi üniversite kaç puanla ön kayıt yapacaktı? Elimizde puanımız, kulağımız TRT’’nin 22.45 haber bülteninde. Uzun uzadıya hangi üniversite hangi bölümüne kaç puanla ön kayıt yapılacağını dinlersiniz. Puanınız ön kayıt yaptırmaya uygunsa içinizde bir sevinç, bir umut. Hayallerinizin yıkılmaması için, ön kayıt için, kent kent üniversitelere koşarsınız. İstanbul, Ankara, İzmir, Eskişehir, Erzurum, Konya, Diyarbakır, Antalya gibi kentlerde ön kayıt yaptırmaktan yorgun düşersiniz. İç turizme büyük katkılarınız olurdu umutlarınızın kırılmaması adına. Eskişehir’den Konya’ya, Konya’dan Adana’ya yaptığım ön kayıt yolculukları, trenle giderken askere giden gençlerin sabaha kadar süren gürültü çığlıkları hala kulaklarımda.

Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi’nde bir bölüm kazandım. Kayıt için gerekli belgeleri hazırladım. Artık üniversiteli olacaktım, Ankara’da yaşayacaktım, tiyatrolara gidecektim, gençlik Parkı’nda gezecektim. Hazırlandım. Çarşı içinde Antalya’dan gelen otobüse binip Mersin’e, oradan da Ankara’ya gidecektim. Ama kazandığım bölüm içime sinmiyordu. “Hiç yoktan iyidir” züğürt tesellisi ile kendimi avutuyordum. Birden beni çağıran bir ses duydum. Babamdı. Elinde bir kağıt bana doğru geliyordu. Heyecanlandım. Ne de olsa vedalaşmıştık. Elindeki kağıdı bana uzattı, “Bak şu telgrafa Gazi Eğitim İngilizce Bölümünü kazanmışsın” dedi. Çok sevindim, sevinmekle kalmayıp babamın boynuna sarıldım. Ama kaydımı engelleyecek önemli bir sorun var. Tam teşekküllü bir hastaneden alınacak “Öğretmen Olabilir” heyet raporu. Hem de haftanın son 2 günü içinde. Perşembe ve Cuma. Hastaneye sevk belgesini alırken okul müdürü geç kaldığımı, kesin kaydımın çok zor olduğunu söylemez mi! Daha birinci dakikada gol yemiştim. Bu iki gün içinde heyet raporu alabilmek kolay mı? Al alabilirsen. İçimdeki sevinç yerini korkuya endişeye bıraktı. Telgrafın elime geç ulaşmasının getirdiği bir sıkıntı. Birinci gün Ankara Numune Hastanesi. Olmadı. Kuyrukta uzun sıra var. İkinci gün Mersin Devlet Hastanesi. Öylesine hareketli saatler yaşadım ki… Gün içinde rapor alamama endişesi, korkusu yaşadığım en zor anlardı. Akşama doğru aldığım rapor kazandığım bir zafere dönüştü. Bir doktorun bana “Niye bu kadar acele ediyorsun, boyacı küpü mü bu” şeklindeki azarlaması beni yıldırmadı. O doktorları, o hemşireleri hiç unutmadım.

Kesin kayıt yaptırırken okul müdüründen nasıl başardığımı sormasını bekledim. Hiç sesini çıkarmadı. Oysa benim ona anlatacaklarım vardı.

Dışarı çıktığımda okul binasına baktım, bakarken derin bir nefes aldım. Ben artık “Gazi Eğitimliydim. Gündüz eğitim yerine akşam eğitimini tercih ettim. Telgraf çektim babama. Annemle beraber sevinsinler diye…

Üniversiteli yaşam başladığında bir sinemanın içinde bulursunuz kendinizi. İçinde her şey var. Aşk, heyecan, macera var, korku, gerilim, sıkıntı var. Var oğlu var.

İlk sorun barınma sorunu. Nerede kalacaksınız? Yurtlarda mı kalacaksınız yoksa arkadaşlarınızla bir olup ev mi kiralayacaksınız. Barınacağınız yer yerleşkeye uzak mı yakın mı?

Ya dersler! Kolay olan var zor olan var. Zor dersler hayallerinizi kemirir durur. Okulu bitiremezsem annem babam üzülür, işsiz kalırım diye düşünür bunları düşünürken de bazı geceler uykusuz kalırsınız.

Tedirgin eden bir sorun daha var. Harçlığınız. Bu harçlığınızı barınma bedeline, zorunlu okul masraflarına ve Ankara’nın ya da o büyük kentin sosyal yaşamına ayıracaksınız. Kredi Yurtlar Kurumu’ndan destek alırsanız, ne ala. Yine de yeter mi? Yetse de yetireceksiniz yetmese de yetireceksiniz. Ailenizi daha fazla zorlayamazsınız.

Biz lisede üniversite hayali kurarken bunları hiç düşünmemiştik!

Eğitim başladığında sınıfta iki tür öğrenci vardı. Ağırlıklı İngilizce eğitim almış özel kolej mezunları bir de İngilizce eğitim veren fakültelerde okulu yarıda bırakıp bizim okula gelenler. İngilizce’leri iyiydi. Oysa lisede benim İngilizce öğretmenim yoktu. Aramızda fark vardı. Ama ben farkı kapattım. Nasıl mı? Anamur’a gelen yabancı turistler var ya, onlarla. Benim onlara, onların da bana ihtiyacı vardı.

Ben barınma konusunda rahattım. Turizm Bakanlığı’nda çalışan Abim ve yengemin Kurtuluş semtindeki evlerinde kaldım. Yemek bedava yatak bedava bir yaşam. Henüz çocukları olmamıştı, ben onların çocuğu oldum. Ama uzun sürmedi. Mersin’e taşındılar. Bu sefer Kızılay’a yakın teyzemin evinde kalmaya başladım, Gündüz kürk atölyesi ve satış yeri, akşamları bana ait, Telefonlu, konforlu bir yer. Teyzem mesleği bırakınca başımın çaresine bakmalıydım.

Sonra başka evler. Ama bir tanesi var ki anlatmaya değer. O.V. Han. Ankara Ulus’ta Hikmet Ünlü ‘nün, İsa Ünlü ’nün, İsa Kurt’un barındığı mekan, Bir apartman dairesi bir hanın dairesi. Öyle bir yer ki Anamurlu üniversitelilerin uğrak yeri. Ben de uğradım. Uğramakla kalmayıp bir süre onlarla bu evi paylaştım. Şimdi de ilginçtir, Hikmet Ünlü ile aynı apartmanın aynı katını paylaşıyoruz. Onların o yıllardaki konukseverliğini samimiyetini hiç unutmadım. Sağ olsunlar.

Akşam öğrencisiyim ya, gündüz boştayım ya, makine yedek parça ithalatçısı bir firmada asgari ücretli ve sigortalı işe girdim. Görevim Avrupa ile yapılan İngilizce yazışmaları yürüten bir hanım görevliye yardım etmekti. Yaptığım işin okuduğum bölümle ilgili olması çok hoştu. Ayrıca firmanın mutfağında dilediğin kadar yemek içmek bedavaydı.

Gündüz iş, akşam okul yaşamının içindeydim. Akşama doğru okula doğru giderken okuldan çıkan gündüz öğrencilerini görüyordum. Onlara imreniyordum, daha da ötesi onları kıskanıyordum. Akşam sinemaya tiyatroya gidecekler, Gençlik Parkı’nda gezecekler, Kızılay’da Arjantin Bira içecekler bense derslerle boğuşacaktım. Vazgeçtim. Akşam öğrenciliği bana göre değil. Anladım ki ben Ankara’da memur gibi değil öğrenci gibi yaşamalıydım.

Ertesi yılın başında akşama geçmek isteyen bir öğrenci ile yer değiştim. Artık gündüz öğrencisiydim. Rahatladım.

Ankara’da üniversite öğrencisi olmakla yalnızca Ankara yaşam tarzını değil farklı bölgelerin yaşam tarzını da öğreniyorsunuz. Beraber kaldığım Malatya’lı bir arkadaşımın sabah kahvaltısında kavurma yemesi gibi. Ya da Diyarbakırlı bir arkadaşımın pişirdiğim gölevez yemeğini “zehirli mi ” diye sorması gibi.

O dönem üniversiteler, yüksekokullar katı bir siyasal gücün egemenliği altındaydı. Kabaca deyişle okul ya sağcıların ya da solcuların kalesi gibiydi. Özellikle Eğitim Enstitüleri doğrudan Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı olduğundan bir siyasal partinin yan kolu olarak aklımızda kaldı.

Okuldaki siyasal ortam kafana yatıyorsa sorun yok. Ama size tam zıt bir görüşün at oynattığı bir okulsa huzurun kalmaz, üniversiteli olmanın zevki kaçar.

Akademik ve kredili ders geçme için bizim okul Türkiye’de pilot okul olarak seçilmiş, Okulda daha çağdaş bir yapılanma olsun diye. Ancak MC hükümetin göreve gelmesiyle her şey alt üst oldu, Eğitimde önceki klasik sisteme dönüldü. Öğretim görevlileri değişti. Okul Milli Eğitim Bakanlığı’nın kontrolünde sağ görüşlü öğrencilerin kalesine dönüştü.

Bu benim için zorlu bir sürecin başlangıcı oldu. Okuldaki egemen güçlerin suyuna gitmeyince şimşekleri üstüme çektim. Sık sık yaşanan siyasal kavgalar okulun kapanmasına, öğrencilerin dönem kaybına daha da ötesi yıl kaybına neden oluyordu. Fatura ağırdı.

Okulda öğrenci kadar polis vardı, gerilim vardı ama huzur yoktu.

Bir akşam okul çıkışında bir grup öğrencinin ve bizi korumakla görevli polislerin ortak saldırısına uğradık. Olay yerinden kaçmaya çalışırken kaçamadığımdan gözaltına alındım, mahkemeye düştüm. Meğer ben polise karşı şiddet ve mukavemet göstermişim. 6 aydan 2 yıla kadar hapis istemiyle yargılandım. Neyse ki sadece Berlin’de değil Ankara’da da hakimler varmış. Beraat ettim.

Sadece bizim okulda değil, sadece Ankara’da değil ülkenin tüm yüksekokulları sıkıntılıydı. Sanki 12 Eylül darbesine giden yolun taşları döşeniyordu.

Anamur’un yaz mevsimi sıcak ve kurak geçer. Kışları da ılık ve yağışlı. Ama Ankara’nın iklimi Anamurlu öğrencilere göre değil. Kışın kar yağar, yağan kar buz tutar üstüne bir de dondurucu soğuk. Barındığı ev nasıl ısıtacak? Yüklen elektrik sobasına. Sonra okula giderken buzda kayıp düşmek te var! Sen bir yana kitaplar bir yana. Okulun uzaktaysa otobüs dolmuş beklersin. Beklerken yerdeki buzlu su yavaş yavaş ayakkabımın içine sızmaya çalışır. Canın sıkılır. Hayal kurarsın. “Bir mezun olayım, Ankara’ya 3-4 sene gelmeyeceğim” dersiniz.

Dersiniz ama 3-4 sene bekleyemezsiniz. Ankara’dan öyle kolay vazgeçilmez. Orada biriktirdiğiniz güzel anılar var. Ayrı kaldığınız ama unutmadığınız arkadaşlarınız var. Atatürk’ün, Milli Mücadelenin canlı izleri var, belki de gençliğinizin en güzel anları var. Gençlik Parkı’nda gittiğiniz sansürden uzak açık hava tiyatroları var, “Haberin var mı taş duvar” türküsünü dinlediğiniz Rahmi Saltuk konserleri var, gönlünüzü kaptırdığınız insan var. Var da var

Anladım ki öğrencilik unutulmaz, öğrencisi olduğunuz o kentler de unutulmaz, özlenir, burnunuzda tüter!

Emekli öğretmen İ. Gürdal Sümer’in kaleminden “Anamur’un unutulmazları”

Öyle bir kasaba ki vilayetine çok uzak, yolları da çok bozuk. Eski yıllarda Anamur’dan Mersin’e gitmek sıkıntılı bir yolculuktu. Giderken aracın tekeri patlar; çile, çamura saplanır; çile, dik yokuştur tırmanamaz; çile, olmadık yerde dağ başında arıza yapar o da çile. Kim çeker bu kadar çileyi? Yanıtı gayet basit. Kamyon şoförleri, bir de onların muavinleri. Taşımacılık temel görevleri. Yer fıstığı, bakla, muz, portakal kereste… “Sen bize bakma “demişti bir kamyon şoförü bana “Biz yük değil dert taşırız !” Doğru söylüyordu. Yaşamları sıkıntılıydı. Kendi iç dünyalarını da kamyonun arkasında görürsünüz. “Issız yolların garip yolcusu” , “Doktor değiliz ama hastamız çok!”, “Hatalıysam lütfen aramızda kalsın!”, “ Rüzgâr özür dilese de dal kırıldı bir kere!”, “Sevmeyeceksen meşgul etme.”

Bu kamyonların yükleri sadece ticari mal değil ki, yaylalara ev göçürürler. Hem de aynı kamyonda dört aile bazen de beş aile, Sabahın çok erken saatlerinde ya da bir gün önceden yükleme yapılır. Ver elini Kaş, Abanoz, Akpınar, Kazancı taa Ermenek’e kadar Onun için “Anamur Yolları” türküsü kimsenin aklından çıkmaz. Aytaç Göncü, Mustafa Sönmez, Mithat Oral, Talat Usta, Göçmen Ali Anamur’un unutamadığı kamyon şoförleri oldular. “Anamur Yolları” türküsü onlar için çok özel.

Bir başka taşıma aracı daha var. Jeep. Ama biz onu cip diye yazarız cip diye okuruz. Jeep sözcüğünü yazıldığı gibi seslendirmek alıştığımız Türkçemize pek uymadı. Önceleri Amerikalıların askeri ulaşım aracı olarak üretilen cipler zamanla sivilleşti, çoğalarak Anamur’a kadar yayıldı. Güçlü bir araç. Motorlu, dört tekerli, dört çekerli. Yedek tekeri arkada veya yanda asılı. Bozuk köy yolları için ideal. Günümüzün taksi görevini gördüler. Evinizde hasta mı var? Hemen bir ciple doktoru eve götürürsünüz. Pikniğe mi gitmek istiyorsunuz? Piknik alanları uzak. Yürüyerek gidilmez. Nasıl gideceksiniz? Cipler ne güne duruyor, Binersiniz bir veya iki aile, çor çocuk, sıkışa sıkışa gidersiniz. Bir de dönüş saati verirsiniz o saatte gelir sizi alır. Hele piknikte bir iki duble bir şey attıysanız huzur içinde eve dönersiniz. Çarşının orta yerinde müşteri bekleyen cipler, renk renk, yeşil, kırmızı, mavi. Bu ciplerin öncüsü Öğretmen arkadaşımız Nazif Bey’in babası Sami Hakimoğlu. Ciple Anamur’da taşımacılığı başlatan ilk insan. Oğlu baba mesleğini bir süre devam ettirdiyse de öğretmenlikte noktayı koydu. Artan nüfus ciplerin sayısını da arttırdı. Bu ciplerin emektarları Ermenekli Cipçi Hüseyin, Cipçi Esat, Ayhan Turhan, Türker/Necdet kardeşler, cipçi Ese bu meslekte iz bırakıp gittiler.

Hiç tanımadığımız bir insana bile sıkça sorduğumuz bir soru vardı. “Affedersiniz, saatiniz kaç ?” O kişi de hiç çekinmeden yanıtlardı, “Dörde yirmi var” , “Altıyı çeyrek geçiyor” gibi. Çünkü herkesin kolunda saat yok. O zamanlar saati gösteren cep telefonu da yok. Zaman önemli, belli saatlerde belli yerlerde olmalıyız. Geç kalmaya gelmez. Öğrenci okuluna memur da dairesine yetişecek. Bunun için saat kuleleri yapıldı kent alanlarının orta yerine. Gelen geçen kafasını kaldırıp ta baksın saati öğrensin diye. Saat evlere de girdi; duvara astık duvar saati oldu, masaya koyduk masa saati oldu. Üzerimizde taşıdık, kolumuza taktık kol saati oldu, cebimize bile girdi cep saati oldu. M.Ö. 4000 yılına kadar dayanan saat kavramı önce güneş saati ile başlamış sonrasında geceleri güneş olmayınca kum saati ile devam etmiş. Ve mekanik saate kadar ulaşmış, Mekanik saatin zembereğini kurarsınız, o saat ortalama iki gün kadar kendiliğinden çalışır, sonra zemberek boşaldı mı yeniden kurarsınız. Böylesine önemli önemli bir aletin işkolu olmaz mı? Elbette olur. Saat satan, bozulan saatleri tamir eden dükkânlar çarşıda yerlerini aldılar. Vitrinlerinde Arlon, Hislon, Nacar, Zeniht, Omega markalı saatleri imrenerek seyrettiğimi anımsıyorum. İlkokuldayım. Okulda koluna saat takan birkaç öğrenciden biri de ben olmak istiyordum. Vitrinini seyretmekten tek zevk aldığım dükkan saatçi dükkanlarıydı. O saatçılardan biri Yusuf Seymen’di. Efendi bir insandı ama aramızdan erken ayrıldı. Boynunda kravatı hiç eksik etmeyen Ahmet Keske ve mesleğini oğluna devrederek pastane işine girişen “Saatçi Dilaver”.Saatçılar sadece satış yapmaz tamir de yaparlardı. Babama bana saat almasını söyledim. Söyledim ama sınıfımı “PEKİYİ” ile geçersem koşuluna bağladı. Ama ben sınıfı “İyi” derece ile geçtim. Babam yine de bana saat aldı. Ben de saatçi vitrinlerini seyretmez oldum.

Hak-Hukuk-Adalet. Özlemini duyduğumuz, içimizden çıkmayan kavramlar. Çağdaş ülke olmanın vazgeçilmez özelliği. Anlaşamıyorsak, uyuşamıyorsak adalet kurumlarına gideriz. Paylaşamıyorsak yine oraya gideriz. Gideriz de bir sürü formalite karşımıza dikilir. O eski yılların Anamur’unda kolay mı? Hele bir de uzak köyden geldiysen, örneğin Sugözü’nden, Karaçukur’dan. Sürec önce dava dilekçesi ile başlar. Usulüne göre dava dilekçesi yazmak herkesin harcı değil. Dilekçe yazmak, hele dava dilekçesi yazmak arzuhalcilerin işi. Onların uzmanlık alanına girer. Gidersiniz Necati Başar’a, Kirami Ülkü’ye, ya da Hüsnü Uygur’a, Mustafa Maşaoğlu’na, anlatırsınız derdinizi, o kadar. Daktilo makinasında yazılmış dilekçeniz hazır. Siz de götürürsünüz mahkeme kâtibine dilekçeyi teslim edersiniz. Böylece dava açılır. Açılan davayı takip etmek, duruşmalara katılmak, savunma yapmak kolay değil. Avukata ihtiyacınız var. Ama Anamur’da avukat yok. Onun yerine “Dava Vekili” var. Avukatın olmadığı yerlerde avukatmış gibi görev yaparlar. Eskiden böyleydi. Ahmet Turgay ile Ali Oktar Anamur’un ilk dava vekilleri oldular. Zamanla hukuk fakültelerinden mezun olup avukatlık mesleğini seçenler, ülke geneline yayıldılar, çoğaldılar. Yerlerini avukatlara terk eden dava vekilleri “anılarda kalan meslekler” bölümüne taşındılar. Artık Anamur Adliyesinde avukatlar görülüyordu. Hasan Çelik (Garazor), Kazım Kuyucak, Ayhan Göncü, İbrahim Tuna, Mehmet Oktar, Yalçın Kaya Kılıç ve Tahir Tuncay Kılıç Anamur’un gördüğü ilk avukatlardı. Davalarla ilgili ilginç anılar da var. Duruşma salonuna köpeğiyle giren av tutkunu bir yargıç. Köpeğin kuyruğuna bilmeden basan bir avukat. Ve adliyeyi inleten o hayvanın sesi! Bir güçlü ses daha var adliyede. “Mübaşir”in sesi. Davayla ilgili kişileri duruşma salonuna çağıran anons eden görevli. Çağırdığı ismin son hecesini uzatarak olanca gücüyle öyle bir bağırır ki bırakın adliyeyi yoldan geçenler bile duyardı. Mübaşir Recep öyle bir insandı.

Gazeteler insan yaşamının ayrılmaz parçası. Siyasal konuları, ekonomik gelişmeleri sportif etkinlikleri, aktüel olayları bize yansıtan araç. Dün öyleydi, bugün de öyle. Ama biz biraz düne gidelim. İnönü’nün, Menderes’in, Demirel’in, Ecevit’in Türkeş’in gündemde olduğu günlere. Futbol yıldızlarının attığı atamadığı goller, geçim sıkıntısını azaltacak ekonomik önlemler hep gazetelerden takip edilirdi. Çünkü güncel konuları uzun uzun işleyen televizyon kanalları yok. Gazete çok önemli. Bir tane gazete almak lazım. Ama nasıl? Önce ikindi saatlerinde Mersin’den gelen yolcu otobüsü bekleyeceğiz. Neden mi? Gazeteler bu otobüsle geliyor da ondan. Gelen gazete kolisi doğruca “Terzi Ali’nin (Çetinkaya”) dükkânına taşınır. Lakabı terzi ama terziliği bırakmış gazete bayiliğinin “Singer” marka beyaz eşya bayiliğini almış. Bizim eve giren ilk buzdolabı da buradan alınmıştı. Dükkânda bir esnaf daha var, Hüseyin Saçkan, evde bozulan radyoların tamircisi. Gazeteler dükkâna girdiği anda dükkân girişine hemen büyük bir masa çekilir, gelen gazeteler sıra sıra dizilir. Cumhuriyet, Akşam, Son Havadis, Ulus, Milliyet, Hürriyet ve bazı dergiler. Gazeteler geldi, iyi ama günlük değil, bir gün öncesinin gazeteleri, olsun, gazete gazetedir. Dükkânın önünde bir kalabalık. Sıraya girmek yok, aradan sıyrılabilirsen gazeteni alırsın. Yoksa kalabalığın dağılmasını bekleyeceksin. İlle de bir gazete alınmalı. Çünkü konular önemli. “Ankara Radyosu’nun haber bülteni yetmiyor. Süleyman Demirel ne dedi? İsmet İnönü kimi eleştirdi? Çizgi romanda “Karaoğlan” düşmanı Camoka’dan intikamını alabildi mi? Çetin Altan bugün ne yazdı? Fenerbahçeli Lefter Galatasaray kalesini koruyan Turgay’a gol atabildi mi? Türkan Şoray hep bekar mı kalacak? Gazete almazsan bunları öğrenemezsin. Eve girecek 25 kuruşluk bir gazete sana bunları anlatacak. Ama bedavacılar da var, bir komşu esnaf gazetenin birini alır, sayfalarını açar okur tekrar katlar yerine koyar. Bunu gören Terzi Ali sinirlenir alır gazeteyi yırtar atar. “Ben insanlara okunmuş gazete satmam” der. Terzi Ali titiz. Gazetenin marifetleri bu kadar da değil. Bazı öğrenciler kitaplarını gazete kâğıdı ile kaplardı. Kese kâğıdı oldu, ambalaj kâğıdı oldu, yeri geldi pencerede perde oldu, her kılığa girdi. Onun içindir ki gazetesiz yaşamı yaşamdan saymayın!

Gazetesiz yaşam olmaz da otelsiz yaşam olur mu? O da olmaz. Anamur’a dışardan gelenler, kısa süre için nerede kalacaklar? Otellerde tabii ki. Yolları ne kadar bozuk olsa da, virajları ne kadar baş döndürse de yolculuğa katlanıp bu kasabaya geldiler. Yorgundular. Deliksiz bir uyku onlara çok iyi gelecekti. Doğruca otele gittiler. Hangi otele dersiniz, otel çok. “Anahan Oteli”nden başlayayım. Doğudan çarşıya girişte ilk otel. Ama şimdi otel değil, Yerini bir özel okula bıraktı. Hemen batısında Anamur’un en eski oteli“, Göktaş Oteli”. Bir kültür mirası olarak, bir anıt gibi çarşının orta yerinde dimdik ayakta. Ama içi boş, geleni yok gideni yok, içinde uyuyanı yok. Kim bilir içinde ne anılar saklıyordur. Çarşıda biraz ileriye gidelim Önünüzde “Saray Oteli” var. Altında dükkânlar üstünde otel. Bu dükkânların önünden geçerken “Buranın üstü oteldi” diyoruz, mazi bir türlü yakamızı bırakmıyor. Bir otelimiz daha var çarşının orta yerinde. “Muz Palas Oteli” Otel Natık Şener’e ait. Altındaki dükkânlar hala işlevini sürdürüyor, Peki otele ne oldu? Otelciliği bıraktı, eskilerin anılarına taşındı. Biraz daha gidelim. “Orhan Oteli” karşınızda! Çarşının ortasında upuzun sivri bir bina. Bina başka bir işkoluna hizmet etse de levhası dimdik ayakta. Şimdi bir alt caddeye inelim. Muşurup Caddesi’ne. “Deniz Palas” oteli işte buradaydı. Ne oldu bu otele? Diğer oteller gibi o da devrini tamamladı. Anılarda kalan iki otel daha var. Şerbetçi’nin oteli “Bulvar Oteli” ile Paşa Tevfik’in “Cephe Oteli” . Bunlar da eski Anamur fotoğraflarında görünür oldular.

Bizi şişmanlatsa da, kilo aldırsa da yemek yemeyi çok severiz. Günde üç öğün. Arada atıştırdıklarımızı saymıyorum. Mutfağımızda çok farklı yemekler pişer. Çorba pişer, pilav pişer, sebze yemekleri pişer. Ama itiraf edelim ki etin yeri başka. Tek başına pişse de başka bir yemekle pişse de lezzeti apayrıdır. Çünkü et sadece et değil ki; et pirzoladır, et köftedir, et Adana kebabıdır, et kelle paçadır, saç kebabıdır. Saymakla bitmez. Bakmayın şimdi ateş pahası olup lükse kaçtığına. Eskiden daha makul fiyata alırdık. Peki kimlerden? Hangi kasaplardan? Aklıma ilk gelen Kasap Sabri, dayımın damadı. Esprili, şakacı kişiliği ile et almaya gelenleri neşelendiren bir insan. Mahallemizin muhtarlığını da yapmıştı. Muhtarlık döneminde Hava Astsubay Okulunu kazandığımda istenen belgeler arasında muhtarlıktan alınacak “İyi Hal Belgesi” de vardı. Hemen dükkânına koştum, müşteriler vardı. İstenen belgeyi anlattım. ‘Seni tanıyorum ama iyi insan olduğunu nerden bileyim’ demez mi! Çok şaşırdım, üzüldüm, sinirlendim, hem akrabayız hem de aile dostuyuz nasıl böyle konuşur diye. Akşam mesele anlaşıldı. Şakaymış. Rahatladım. Abisi de aynı mesleği seçmiş. Ona da “kasap Fehmi” derlerdi. Kurulan özel sofralarda geleneksel içkimize ayrı bir değer verirdi. Ya “Kasap Hasanali” Bu da onların kardeşi. Dükkana gelen müşterilerle küçük masum argo sözcükleriyle sohbet eder gönüllerini alırdı. Eski Göktaş Oteli’nin yanında “Kasap Ali’nin dükkânını anımsıyorum. O yıllarda Anamur’a tayin olmuş bir memurun sözlerini hiç unutmam. “Bu Anamurluları hiç anlamıyorum, koyun eti yemiyorlar, dana eti yemiyorlar, sığır eti yemiyorlar !” Bizim damak zevkimizi bir türlü anlamadı. Bir diğer kasap, aile dostumuz “Kasap Saadet” idi. Yaşamdan zevk almasını iyi beceren bir kişilikti. Sahip olduğu Rus motosikleti onu bir kaza sonucu erkenden yaşamdan kopardı. Geriye bir eş ve okuyup meslek sahibi olması gereken çocuklar kaldı. Eşi Emine Hanım hemen dükkânın başına geçti kasap oldu. Çocuklar okudu, meslek sahibi oldu. O belki de Anamur’un ilk kadın kasabıydı.

Şimdi gözlerinizi biraz kapatın. O eski Anamur fotoğraflarını, eski Anamur’u yaşayanları, onların anlattıklarını anımsayın, içinizde canlandırın. Sonra açın gözlerinizi. Anamur ne kadar da değişmiş, değil mi?

Emekli öğretmen İ. Gürdal Sümer’in kaleminden “Öğrenci Olmak”

Adı Türkan’dı. Komşu kızıydı. Beraber oynardık portakal bahçesinde. Küçücüktük. Okula da gitmezdik. Küçük taşlardan evcikler yapardık. Dal ve yaprak koyardık o taşların üstüne. Sonra da toprak sererdik toprak damlı ev olsun diye. O anne olurdu ben baba. Evin içine de bir kedi yavrusu koyardık çocuğumuzmuş gibi. Bazen portakal isterdi, koparır getirirdim ağaçtan. Çiçek istediği zaman da annemin saksılarına koşardım. Annelerimizin uyardığı gibi güzel güzel oynardık!

Bir gün oynamaya gelmedi. Evlerimiz yakındı. Annesine gittim. Niye gelmediğini sordum. Bundan sonra oynamaya gelmeyeceğini, okula başladığını söyledi. Çok üzüldüm, yıkıldım. Soluğu evde aldım. Okula başlamak istediğimi anneme söyledim. Küçük olduğumu, gelecek sene okula başlayacağımı anlatınca biraz daha üzüldüm. Okula gidememek ne kadar kötü…

Okuldan geldi bir gün, Türkan. Siyah önlük, beyaz yaka, beyaz kordelasıyla. Tertemiz pırıl pırıldı. Beni toz içinde oynarken gördü. Yanıma geldi, çantasını açtı bana defterini gösterdi, defterinde çizgiler harfler vardı, onları anlattı. Anlatırken kıskandım. Çantasını topladı gitti. Kala kaldım orada arkadaşsız, Türkan’sız.

İyi ki zaman yerinde durmuyor. Günler geçti, aylar geçti ben de okula başladım, hem de bir kamyon yükü heyecanla. İlk sabah Türker abim beni okula götürürken aile dostumuz “Hacemin” Amca pencereden seslendi. “Bu daha küçük götür bunu geri!” Kızdım. Hem de çok. Meğer şakaymış. Ama ben onun şaka olduğunu kavrayacak yaşta değildim ki…

Bir çocuğun okula başlaması o çocukta başka bir yaşamın başlaması gibi bir şey. Yüzüne gülen öğretmeni, diğer öğretmenler, sınıflar, yeni arkadaşlar, karatahtalar, sıralar ve uyması gereken kurallar. Al sana yeni bir dünya!

Hem okuma hem de yazmayı öğrenmenin getirdiği özgüven ve üstüne bir de “Hayat Bilgisi” ile tanışmak ta çok güzel!

Sabah yürüyerek okula giderken ve okul dönüşü karşımızdan gelen inek sürüsü de günlük yaşamın parçası gibiydi. Demek ki kent içinde bile inek besleniyormuş.

Sabah ilk dersimize başlamadan önce elimizi on parmağımız görünecek şekilde sıranın üstüne, yanına kumaş mendilimizi ve üzerine de diş fırçasını koyarız. Öğretmenimiz başlar kontrol etmeye. Ellerimiz temiz mi, tırnaklarımız kesilmiş mi, mendilimiz var mı, dişlerimizi fırçalıyor muyuz. Bu kontrolden kesinlikle alnımızın akıyla çıkmamız gerekir. Yoksa karnemizdeki “Temizlik ve İntizam”, “Diş Koruma” gibi bölümlere “Pekiyi” yazdıramayız.

Başladığım okul Atatürk İlkokulu’ydu. Reşat Coşkun ilk öğretmenimdi. Birinci sınıfta okumayı, yazmayı, sayıları öğreten öğretmen. Ertesi yıl Kıbrıs İlkokulu’na gidince Urfa’nın Siverek ilçesinden gelen Şerafettin Özkürkçü benim öğretmenim oldu. Resim, müzik, spor dallarında çok yetenekliydi. Onu hiç unutmam. Sadece onu değil, başöğretmenim Süleyman Sırrı Gökmen’i ve diğer öğretmenleri; Mehmet Ali Yalçın’ı, Tahir Oral’ı, İbrahim Demir’i, Durmuşali Baz’ı da unutmadım. Unutmadım ama o yaşta yediğim dayakları da unutmadım.

Dördüncü sınıfa geldiğimde Tarih dersiyle tanıştım. Gazi madalyası sahibi dedem Terzi Süleyman’ın bana anlattığı savaş anıları bana bu dersi çok sevdirdi. Dedem zevkle anlatırdı ben de zevkle dinlerdim.

Bayramlara izci giysisiyle katılan, okul piyeslerinde rol alan, gezi kolunu yürüten bir öğrenci olmak bana büyük onur veriyordu. Atatürk İlkokulu’nda öğrenci olmanın tadını çıkarıyordum.

İçinden dere geçen ve o derenin üzerinde iki köprüsü olan bir okul bahçesi. Hele okulun bir de “Zeytinli Bahçesi vardı ya onu da hiç unutmam. Uzuneşek, birdirbir gibi oyunları oynadığımız, orayı çocuk parkına çevirdiğimiz bir alan. Şimdi ne zeytin kaldı ne de bahçe. Zamana yenik düştü.

İlkokuldan sonra ortaokul. Ortaokul öğrenciliği ilkokul öğrenciliğinden çok farklı. Her derse farklı bir öğretmen. Her öğretmenin huyu ayrı suyu ayrı. Kimisi sert, acımadan tokat atar, kimisi de daha hoşgörülü, Notu çok kıt olan var, kıt olmayan var. Yazılı sınavda kopya çektirmemek için büyük enerji tüketen öğretmenler var, sınavda bu enerjiyi idareli kullananlar var. Her öğretmenin bıyığına ayrı bir tarak vurmak zorundaydık.

İzmir’de ablamın yanında ortaokula başlamak öyle kolay olmadı Büyük bir kent, Anamur’a hiç benzemiyor. Yaşam biçimi, alışkanlıkları çok değişik. Okula da kolay alışamadım, çünkü öğretmenlerin yaklaşımı, yeni arkadaşların huyu, beni epeyce zorladı. “Bilirsen geçersin bilemezsen kalırsın” anlayışı bana kök söktürdü. Sonradan alıştım, çok şeye alıştım. İzmir’de okul önünde satılan midye dolmasına, adına gevrek dedikleri simite, bir de Konak Meydanı’nda balıkçıların sattığı uskumru balığına.

Körfez dalgalarının bahçe duvarına çarptığı İzmir Karataş Erkek Ortaokulu orta öğretime attığım ilk adımdı, Okul adı üstünde hiç kız öğrenci yoktu. Bana biraz tuhaf geldi. İzmir’in futbol takımlarını da orada öğrendim. Altınordu, Göztepe, Karşıyaka Altay. Bir sabah Göztepe’nin galibiyetini sevinç çığlıklarıyla kutlayan arkadaşlara uydum. Bedelini grup olarak yediğimiz dayakla ödedik. Yani orta öğretimde ilk dayağımı İzmir’de yedim.

Dürüst olmak iyi bir şey. Bunu okul yanındaki bir bakkal amcadan öğrendim. Birinci dönem bitmiş ikinci döneme başladığımız ilk gündü. Okula girmeden önce bakkala gittim, bir şişe gazoz istedim. Verdi. Ben gazozumu içerken karnende zayıfın var mı diye sordu. Evet iki zayıfım var dedim. Yalan söylemediğim için benden gazoz parası almayacağını söyledi. Sevinemedim. Çünkü ben yalan söylemiştim. İki değil beş zayıfım vardı. Beş zayıfım var demeye utanmıştım. Bedava gazozu hakketmiyordum. Kendimi topladım itiraf ettim, benim iki değil beş zayıfım var dedim. Parayı uzattım. Bakkal güldü ve al sana bedava bir gazoz daha, doğruyu söylediğin için dedi, Dürüst olmanın iyi bir şey olduğunu bir bakkal amcadan öğrendim.

Ve yeni bir sayfa, yeni bir kent. Mersin. Bizim en az 200 km ötedeki ilimiz. Tevfik Sırrı Gür burada 1941-1947 yılları arasında valilik yapmış. Mersin’e damga vurmuş. Yapımına katkılarından ötürü de liseye ve stadyuma ismi verilmiş. İsmi Mersin’le özdeşleşmiş. Lisede hem ortaokul hem de lise eğitimi var. İçinde sineması olan bir okul. O yıllarda Anamur’da, Bozyazı’da lise yok. Ortaokul mezunu bazı öğrenciler Mersine gelir, Tevfik Sırrı Gür Lisesi’ne kaydolur ve kiraladıkları tek odalı evlerde ilkel koşullarda yaşarlardı. Türker abimin de liseye kaydolmasıyla annem sıkıntı çekmeyelim diye kamu görevlisi babamı Anamur’da bırakarak Mersin’e taşındı. Burada yaşam güzeldi, yakın akrabalarım teyzelerim halalarım buradaydılar. Annemin yaptığı yemekler güzeldi, yatak güzeldi ama dersler zordu.

Abimin Alanya Lisesi’ne gitmesi ve annemin tekrar Anamur’a dönmesi öğrenciliğimde daha da zor dönemlerin başlamasıydı.

Kurbağanın dolaşım sistemini eksik çizdiğimden Tabiat Bilgisi dersinden kırık not aldım. Matematikte, Fizikte problemi çözdüğüm halde formülünü yazmadığım için tam not alamadım. Uzun atlamada 18 cm eksik atladığımdan Beden Eğitiminden bütünlemeye kaldım. Toparlanamadım. Yazılı sınavlar üstüme çöken kâbus gibiydi. Ya başaramazsam, ya kırık not alırsam. Bu durumda olan sadece ben değildim, benimle aynı sıkıntıyı çeken çok öğrenci vardı.

Eğer biz eğitimde öğrencinin ezberleme yetisini ölçen bir model yerine öğrencinin yaratma yeteneğini ve becerisini geliştiren bir model tercih etseydik sonuç bence çok farklı olurdu.

Bazı öğrenciler demiyleyim de birçok öğrenci sınavda kopya çeker, ya da çekmeye çalışır. Hem de cezası ağır olmasına rağmen. Neden? Yeterince çalışmadığından mı? Konuyu tam ezberleyemediğinden mi? Öğretmenin hoşgörüsünden mi? Bu nedenlerin hepsi mümkün ama bence en önemlisi öğrencinin ezber gücünü ölçmekten kaynaklanıyor. Bazı öğrencilerin öylesine ilginç kopya teknikleri var ki ancak özel yetenekle mümkün. Dedim ya eğitim öğrenci yeteneğini geliştirmeli.

Dersler zordu ama ders dışı yaşam güzeldi. Erkek öğrencilerin teneffüslerdeki ortak konusu Mersin İdman Yurdu’nun bu haftaki başarısıydı. Kalede kim durmalı, forvette kim oynamalı. Rakip takımın gücü, hakemin olası tavrı bir de stada parasız kaçak nasıl girileceği. Bunlar bizim ders dışı temel konularımızdı.

Mersin dışından gelen öğrencilerin önemli bir sorunu vardı. Banyo yapmak. Evler uygun değil. Ama çözüm var. Kent hamamları. Kadınlara ayrı saatte, erkeklere ayrı saatte. Sözleşiriz aynı saatte aynı hamama gideriz. Peştamalımızı giyeriz. İçeri girdiğimizde çok sıcak bir hava, sıcak suyun buharından oluşmuş bir sis ve yıkananların çıkardığı yüksek sesle konuşmalar. Kurnanın başına otururuz başlarız hem yıkanmaya hem de sohbet etmeye. Hamam tasının kurnaya çarparak çıkardığı ses ortamın fon müziği gibiydi. Yıkanmanın en sonunda arkadaşımızın şakayla üzerimize döktüğü buz gibi soğuk su güzel Türkçemizin en kirlendiği anlardı.

Ders çalışmak öğrenci olmanın temel özelliği. Dersine iyi çalışmıyorsan iyi bir öğrenci olamıyorsun. Benim gibi Anamur’dan Bozyazı’dan gelen öğrencilerin evleri ders çalışmaya pek uygun değil. Nerede ders çalışacağız? Onun da çözümü var. Mersin Halkevi Kütüphanesi. Geniş bir alan, tertemiz. Üzeri kumaşlı ve camlı masalar. Bazı masalar büyük bazıları da tek kişilik. Duvarlarında kitaplar, yüzlerce binlerce. Ortam çok sessiz. Kütüphane görevlisi hanım sesimizi az yükseltirsek kalemini masaya vurur ve böylece biz sesimizin yüksek olduğunu anlardık. Sessizce ders çalışır problem çözerdik. Ama duvarlarda cam vitrinlerin içinde o kadar çok kitap dururken hemen de ders çalışılmaz ki… Gidersin kartoteks dolabına ,okumak istediğin kitabın adını ve numarasını alır görevliye verirsin. Az sonra o görevli hanım sana kitabı getirir. Başlarsın okumaya. Orhan Kemal’in “Eskici ve Oğulları” kitap okumada attığım ilk adımdı. “Baba Evi” ve “Avare yıllar” arkasından geldi. Olayların Çukurova’da geçmesi beni daha da sarmıştı. Benimkisi ders çalışmak mıydı kitap okumak mıydı karıştırdım gitti.

Saati üç liradan limanda kayıkla kürek çekerek gezmek, bisikletle Viranşehir’e gidip denize girmek, dönüşte yakın köylerden gelen sebze yüklü traktörlere asılarak gelmek Mersin’de öğrenci olmanın güzelliği gibiydi.

Ya sinemalı yaşama ne dersiniz! Güneş Sineması, Kurum Sineması, Kamer ve Gediz Sinemaları. Gündüz 1.30 matinesi, akşam 8.30 seansı. Afişlerde öylesine güzel filmler görüyorduk ki gitmesek olmazdı. Ya yazlık sinemalar, Lale Sineması, Şan Sineması, Kervan Sineması, zor öğrenciliğimin bana tesellisi gibiydiler.

Siz hiç sınıfta kaldınız mı? Ben kaldım. Hem de birkaç kere. Hele tek Tabiat Bilgisi’nden aldığım zayıf not bana bir sene kaybettirdi ya en çok ona yanarım. Ağlamaya başladım. Annem beni göğsüne yasladı, üzülme dedi, biraz daha çalışırsan başarırsın dedi. Hadi şimdi in aşağıya arkadaşlarınla oyna diye teselli etti. Anladım ki öğrencilik zor zanaat, annelik daha zor.

Tevfik Sırrı Gür Lisesi ortaokul son sınıf öğrencisiyim. Hava Astsubay Okulu giriş sınavını kazandım. Artık beyaz kordonlu mavi üniformamı giyip Anamur’da çevreme caka satacaktım. Noterde yüklenme senedim hazırlandı. Bakkal Bay Mehmet ve Hakkı Afacan (Şeker) bana kefil oldular. Rüyada gibiydim. Fakat o da ne? Sadece tek İngilizce dersinden geçer not alamayınca hayallerim tuzla buz oldu. Öğretmenlerimin anlayışına ihtiyacım olduğu bir dönemdi. Ama olmadı. Sınıfta kaldım.

Anamur’a döndüm. Çünkü sınıf tekrarı yok. O zamanki yönetmelik öyleydi. Bir sene boşta gezeceksin. İyi ama bir gün boşta gezersin. Beş gün boşta gezersin, sonra sıkılıyorsun. Babam gel seni elektrikçi yanına vereyim, elektrikçiliği öğrenirsin diye öneride bulundu. İyi fikirdi, Kabul ettim. Başladığım yeni işimde ustam harçlık ta veriyordu. Elektrikçiliği öğreniyordum, öğreniyordum ama… Aklım hep Mersin Tevfik Sırrı Gür de takıldığım İngilizce dersindeydi. O dersten geçmeliydim. Ortaokul mezunu olmalıydım. Kafaya taktım. Ne olursa olsun ben okumaya devam edeceğim. Liseye gideceğim. Üniversiteye gideceğim

Öğrenci olmak zor da olsa..!

Emekli öğretmen İ. Gürdal Sümer’in kaleminden “Anamur’un unutulmazları”

Hiç aklınıza geldi mi? “Dünyanın ilk mesleği nedir ?” diye. Benim aklıma geldi, biraz araştırdım. Ama bir sonuca varamadım. Bilim insanları da bir sonuca varamamış. Terzilik diyen var, madencilik diyen var, demircilik diyen var biraz daha ileriye gidip fahişelik diyen de var.

Başka meslekler de işin içine katılmış. Hangisi ilk meslekti? Bence fazla zorlamaya gerek yok. Öyle düşündüm kendi kendime. İnsanın tarihine, yaşam biçimine bir göz atarsak belki de ilk mesleklere ulaşabiliriz. O insanlar ki karınlarını doyurmak için tarımla uğraşmışlar, ekip dikmişler. Hayvancılık yapmışlar. Etinden sütünden yumurtasından derisinden dışkısından yararlanmışlar. Bu da kendine özgü meslekler ortaya çıkmış. Böyle güzel güzel yaşarken yetmemiş bir de kıran kırana savaşmışlar. Birbirlerini öldürmüşler. Bu uğraşılar da kendine özgü meslekleri getirmiş.

Salt meslekler değil o meslekleri yürüten, o meslek içinde ömrünü harcamış insanlar da arada bir aklıma gelir. O insanlar aklıma geldiği zaman onların mesleğini de anımsıyorum. Onları unutmak kendimi unutmak gibi geliyor. Yani meslek varsa insan da var.

Anamur doğduğum, yaşadığım, yaşam biçimine alıştığım bir kent. Tükenmiş ya da tükenmeye yüz tutmuş meslekler ve o mesleklerin akılda kalmış insanları. Kendileri yaşamasa da bıraktıkları iz yaşamaya devam ediyor.

Tarımdan başlasam diyorum. Tarlayı sürmek için saban ve diğer aletleri yapmak, bazı hayvanların ayağına nal çakmak öyle basit bir olay değildi. Meslekti. Biz onlar “nalbant” derdik Demircilik ve nalbantlık aynı dükkân içinde yer alabiliyordu. İçerde dövülen demirin dışarı taşan sesi ve ayağına nal çakılan hayvanın haykırışları kulağımdan gitmez. Anamur’da “Demirci Süleyman” çocukluğumdan kalan bir isim.

Bir de eşekle ulaşım sağlayanların olmazsa olmazı vardı. Semer. Hayvanın çıplak sırtına binilmez, sırtına oturtulan semer üzerine binilir. Semer bir anlamda hayvan üzerindeki koltuk gibi bir şey. Çarşıda kendilerine ait dükkanları olur, orada usta çırak beraber çalışırlardı.

İnsanlar bu kadar savaşırlar da savaşla ilgili meslekler olmaz mı? Silah yapanlar, ordu içinde değişik rütbelerle geçimini sağlayanlar. Savaşların yarattığı mesleklerdi.

İnsan sağlığı ile ilgili mesleklerin oluşumu da ayrı bir konu. Üniversite yok, tıp fakültesi yok, sağlık meslek lisesi yok. Ama “Kocakarılar var. Tarihin akışında büyük sağlık hizmeti verdiler. Farmakoloji onların ana dalıydı. Hazırladıkları doğal ilaçlarla hastaların umut kapısı oldular. Derken gelişen tıp bilimi sonucunda doktorlar, cerrahlar sahneye çıktı. Şimdi Lisede çocuk derslerinde çok başarılıysa babası hemen hayalini kurar. “Benim çocuk inşallah doktor olur” diye içinden geçirir. Ne de olsa saygın bir meslek.

“Koca Doktor” diye bilinen insan Anamur’da benim az da olsa hatırlayabildiğim ilk doktordu. Sonradan ortaokulda Tabiat Bilgisi derslerine giren Hayri Durdu, hazırlanan bir jeeple köylere kadar hasta ziyaretine giden Sıtkı Hasanoğlu Alpay Doktor, Kemal Doktor ve Kaladıran’dan Bahri Oğuz Anamurluların unutmadığı doktorlar oldular.

Eskiden kırsal alanda oturanların kent merkezine gelmesi kolay değildi. Öyle ki kadınlar bile çarşı içine fazla gitmezdi. Alışverişten uzaktılar. Ama onun da kolayı bulundu. Evlerine kadar ayaklarına kadar gelen insanlar vardı. Onlara özellikle tuhafiye ve zücaciye eşyalarını sergileyip sattılar. Bu gelen insanlar satacaklarını bazen kendi sırtında bazen de at sırtında dolaştılar. Onun geldiğini gören kadın komşu kadına seslenir : “Bizim evin önüne gel, çerçi geldi çerçi. Çerçinin açtığı serginin başındaki kadınlar ve pazarlık sesleri. Alışveriş değil sanki sosyal bir etkinlik.

Çok küçüktüm. Çarşıda tek başıma gezerken acıktım. Bir fırının önünden geçerken sıcak ekmeğin kokusu direncimi kırdı. Fırına girerek fırıncıya seslendim : “ Karnım acıktı, bana ekmek verin” dedim. Verdiler. Hem de içine helva koydular. O sevinçle yiyerek eve geldim. Annem elimdekini gördü, kimin verdiğini sordu. Fırıncıdan istedim verdiler dedim. Annem sen dilenci misin diye bana çok kızdı. O fırıncı “Selim Onbaşı”ydı. Yakın mesafede “Kambur” lakaplı diğer bir fırıncı daha vardı. Aşağı Üçyol’da Hakkı Seyhan ve arkasından “Karagöz” Anamurlulara güzel ekmek pişirdiler.

Tüfek icat oldu mertlik bozuldu, zincir marketler icat oldu, olan mahalledeki bakkallara oldu. Kapitalist sistemin hiç acıması yok. Bakkalları bir bir yok etmeye başladı. Oysa eskiden öyle miydi? Kentsel yaşamın, ticari yaşamın en önemli parçası gibiydiler. Veresiye defterleriyle müşteri ile dayanışmanın en güzel örneğini verdiler. Köylerden kasabaya gelenler bakkallara uğramadan gitmezler. Anımsayabildiğim o eski bakkallar… “Bay Hasan bay Mehmet Seymen” ikilisi, “Orhan-Turgut Doğan” kardeşler, Ali Top, Sabri Keser, dükkanında kulağımızı çekmeden bizi salmayan Mustafa Ehlizoğlu, Üçyol’da Ahmet Seyhan, Jandarma Karakolu yanında “ Bekçi Mehmet” ve diğerleri…

Çarşıda bir gezinti yapın. Çeşit çeşit meslekleri sergileyen dükkanlar görürsünüz. Ancak bazı mesleklerin dükkanlarını ya görürsünüz ya da göremezsiniz. O dükkanlardan biri terzi dükkanlarıdır. Terzilik ince bir sanat. İnsanları giydirme sanatı. Doğar doğmaz giyinmeye başlarız. Ölünceye kadar da giyiniriz. İlk çağlarda hayvan derileri giysi kumaşımız oldu. Sonradan yerini pamuklu ve sentetik kumaşlara bıraktı. Nasıl giyineceğimize biraz da iklim koşulları karar veriyordu. Sıcak yerlerde çok giyinmeye gerek yok. Eğer çok soğuk havası olan yerlerde ise sıkı sıkı giyinmemiz gerekiyor. Terzi elindeki kumaşı müşterisinin vücuduna en uygun şekilde oturtur. Hünerini burada gösterir. Bir dükkanın önünden geçerken yeni yakılmış bir kömür ütüsü görürseniz bilin ki orası bir terzi dükkanının önüdür. Eski terzileri bir anımsayalım, “Anamur’a pantolonu ben tanıttım” diyen dedem Terzi Süleyman”, “Terzi Hasan”, “Terzi Kemal”, Terzi Torunoğlu”, “Terzi Mehmet” daha çok… Bir de kadın terzilerimiz vardı. Onların öyle çarşıda dükkanları olmazdı. Evlerinde çalışırlardı. Esma Hanım teyzemiz bizim mahallenin tek kadın terzisiydi. Zaman ilerleyince büyük sermayenin hazır giysilerini tercih ettik. Terzi kumaşı vücudumuza uydurmaya çalışırken biz vücudumuzu hazır giysilere uydurmaya çalıştık. “Paçası geniş ama terziye daraltırım” dedik. Gelişen giyim teknolojisi ve sermayesi terzilere de yaptı yapacağını.

Karnımız aç. Yememiz gerekiyor. Yemeği nasıl pişiririz? Elbette ateşte pişiririz. Önceleri odun ateşiyle pişirdik, odun ateşiyle gecelere ışık saçtık, ısındık başka işlerde de kullandık. Ev içine yapılan ocaklarda sacayak üzerine oturtulmuş dışı isli bir tencere, altında yanan odunlar ve içinde kaynamaya başlayan gölevez yemeği… Teknoloji gelişince bu sahnenin perdesi kapandı. Petrolün bulunması ve ondan gazyağı elde edilmesiyle yeni pişirme ve aydınlanma araçları ortaya çıktı. Bir tanesine “gazocağı” dedik. Memesini ispirtoyla ısıtıp deposundaki gazyağını elle pompalayarak kuvvetli ateş elde ettik ve üstüne tenceremizi koyup yemeğimizi pişirdik. Bir diğer aletin adı “ lüks” idi. Aydınlanma aracıydı. Lüks sözcüğünü tam iyi telaffuz edemediğimizden biraz da sesimize uymadığından biz “löküs” dedik. Güzel ışık veriyordu. Gaz lambası ve fenerleri de kullandık. Ama ışıkları löküs kadar güçlü değildi. Her araç gibi bu aletler de arıza yaptı. Bu da yeni bir mesleği doğurdu. Kendilerine “tamirci” dendi. Açtıkları dükkanda bu ve buna benzer araçları tamir ettiler. Mustafa Seymen ve oğlu Hüseyin Seymen bu mesleğin öncüsü oldular. Ancak teknoloji yerinde durmuyor ki! Bu araçların yerine başka daha kullanışlı araçlar geldi. Böylece bir meslek daha kapısına kilit vurdu.

Pazar yerinde bir kilosuna yaklaşık 1 Euro ödediğimiz gıda maddesini hepimiz biliyoruz. “Taze yer fıstığından bahsediyorum. Haşlamasına doyum olmaz. Bir zamanlar ilçenin temel tarım ürünüydü. Çiftçi önce tarlasını sürdürür, tohumu eker, yazın sular. Eylül ayı geldiğinde de çekim başlar. Çekim demek fıstığın tarladan kökleriyle birlikte alınmasıdır. Çekime gelenler emeklerinin karşılığı olarak toplanan fıstığın beşte veya altıda birini alırlar. Dalları da hayvanlara yem olurdu. Tarlanın büyüklüğüne göre 5 ton 10 ton yer fıstığı hasat ederdi. Fıstık işçiliği zordur zahmetlidir. Çekilen fıstık dama serilir, kurumaya bırakılır. Ama çiftçinin gözü bulutlarda kulağı gök gümbürtüsündedir. Yağmur yağarsa bir an önce fıstıkları eve taşımak zorundadır. Yağmur gecenin 2’sinde bile olsa. Yoksa bütün emekleri ziyan olur. Gündüz fıstıkta çalışıp akşam sinemaya gittiklerinde filmin sonunu getiremeyip uyudukları işte bu yüzdendir. Anamur’da emeklerinin karşılığını alamayan üreticilerin yaptığı o ünlü “Fıstık Yürüyüşü” nü unutmak mümkün değil.

Gündüz fıstıkta çalışıp akşam Elbette bu kadar yer fıstığının hepsi haşlanarak yenmez. Kurutulan fıstıkların iyileri ayıklanır, kalan kısmı değirmenlerde yağa dönüşürdü. Uygun fiyat bulununca da götürüp tüccara satılırdı. Bunlara “Fıstık Tüccarı” denirdi. Büyük dükkânlarının kapılarında “Yağlı Tohumlar Ticarethanesi” gibi levhalar olurdu. Traktörlerle gelen fıstık çuvalları tartılır ücreti sonra ödenirdi. Onlar da işlenmek üzere büyük şehirlere gönderirlerdi. Kamyon dükkan önüne gelir çuval çuval yüklenirdi. Ortalama 10 ton. Ondan sonra ver elini İstanbul!

Ama biz İstanbul’a değil Mersin’e gidelim, hem de Burhanettin Turan’ın otobüsüyle. Anamur’un o yıllardaki yetersizlikleri bizi hep Mersin’e yönlendirdi. İlk işimiz, parasını vererek otobüste yer ayırtmaktır. Çarşıda yazıhaneler var. O yazıhanelerin başında bulunan Ahmet Sinanoğlu, Mahmut Sinanoğlu, Tahsin Şimşek yolcuların kaydını yaparlardı. En çok işittikleri “aman teker üstü olmasın. En arka da olmasın.” Hele bir de şoför mahalli olursa tadından yenmez. Sabah Mersin’e hareket eden otobüsün yolu uzun. Sıkıntılı. Çarıklar’dan, Bozdoğan’dan, Bozyazı’dan, Aksaz’dan yolcu toplayarak Soğuksu’ya kadar gelir. Mola verir. Ne de olsa uzun yoldan gelmiştir. Bazen de o zaman ki adıyla Gilindire’de (Aydıncık) dururdu. Moladan sonra muavinin aşağıda Mersin yolcusu kalmasın anonsuyla şoförümüz Burhanettin Amca direksiyonun başına geçer. Direksiyonun hemen yanında bir paket Samsun sigarası da bütün yolculukta şoföre eşlik ederdi. Bundan sonraki durak Gülnar’dır. Ağır ağır Sele yokuşunu çıkacak ve Gülnar’a girecektir. Yazın yaylamaya buraya gelenler Anamur otobüsünü dört gözle bekler. Sahilde kalanlar onlara Sepetler içinde sebzeler meyveler gönderirdi, karpuz gelirdi. Muavin otobüsün üstüne çıkar kime ne geldiyse ismini bağırarak sepeti aşağıya sarkıtırdı. Ben babamın bize gönderdiklerini sevinerek eve götürürdüm, bir çocuk sevinciyle. Bu yolculukta bazen olmadık yerde teker patlar, bazen de yolun bir bölümü yağmurdan hasar görmüştür. Al sana emek ve zaman kaybı. Derken otobüs Mersin’e gelir, gelir ama vakit akşama az kalmıştır. Yolcunun burada kalacak yeri yoksa Anamurlular geceyi garaja bitişik Güleç Oteli’nde geçirirler. Mersin’de Güleç Oteli’nde kalmak bir Anamur geleneğiydi.

Ama bizim öylesine çok geleneğimiz var ki! O geleneklerin yarattığı meslekler ve de o mesleklerin yarattığı insanlar… Hepsi buraya sığmadı. Bakarsın bir gün buraya sığmayanlar da sığar. Yaşarken dün bugünü iyi süzün. Sizin de unutamadıklarınız olsun.

Sizden sonrakilere anlatırsınız!

Emekli öğretmen Gürdal Sümer’in kaleminden anılar. “Hayattan kaçmak için değil, hayatı kaçırmamak için. Hadi biraz gezmeye çıkın, iyi gelir.”

“Gezileri anımsamak…

Daha ilkokulda öğrenciyken kafaya taktım. Gezmek kadar güzel bir şey yok. O küçücük yaşta bir kentten diğerine gitmek, yolda dağları, ağaçları başka insanları görmek farklı bir dünyayı görmek gibiydi. Gezmeliyim dedim kendi kendime

Benim gezme tutkum babamın bir sözüyle başladı.

“Haydi hazırlanın gidiyoruz !”. Aşağıda bizi bekleyen bir cipe bindik, ailecek. O cip bizi İskele’ ye götürdü, hem de iskelenin taa ucuna kadar. Bir gemi gelecekmiş, o gemi bizi götürecekmiş. Heyecanlandım. Az sonra ufukta bir gemi gözüktü, yaklaştıkça büyüdü, büyüdü tam karşımızda demir attı. Ama 150-200 metre uzakta. O gemi bizi uzaklara götürecekti. İskelenin ucundan kayığa bindik. Kayık gemiye yaklaştıkça gemi daha da büyüdü. Korktum. Gemiden aşağıya bir merdiven sarkıyordu. “İyi yapış” sesleriyle o merdivenden gemiye çıktık. Rahatlamıştım. O gemi gözümde sanki bir ada gibiydi.

İçi insan dolu bir gemi. Orta yerde, yüksekte kocaman bir baca, içinde yükselen dumanlar ve ne yaptıklarını anlayamadığım, sağa sola koşuşturan görevliler. Şaşkın şaşkın çevreme bakarken ansızın öten bir vapur düdüğü ile gemi dalgaları yarmaya başladı. Gidiyorduk. Gemi ilerledikçe Anamur kıyıları yerini başka kıyılara bırakıyordu. Rüyada gibiydim. Hayal bile etmediğim bir ortamdaydım. Hava karardı. Akşam olmuştu. Artık kıyıdan sadece cılız ışıklar geliyordu.

Güçlü bir vapur düdüğü ve arkasından babamın sesi “Alanya’ya geldik !”. Gece karanlığını aydınlatan ışıklar ve insanların telaşlı sesleri. Gerisi aklımda yok. Uyumuşum.

Bu sefer üç kez öten vapur düdüğü ve yine arkadan babamın sesi “Antalya’ya geldik”. Vapur düdüğünün Alanya’da niye bir kez, Antalya’da niye üç kez öttüğünü babama sordum. Gemi vilayetlere yanaştığı zaman üç kez ötermiş. Gemiyi terk ettik

Ama yolculuk bitmedi. Ulaşım aracını değiştirip bir otobüse bindik.

Camları yandan açılan, yolcu eşyalarının üste konulduğu, içinde küçük aynaların yer aldığı bir otobüs. Dağları, taşları, yol üzeri evleri, köyleri seyrederek Burdur’a geldik. Burası son varacağımız yer değildi, yine araç değiştirdik.

Trene bindik, buharlı trene. Hani o “Kara Tren” dedikleri.

Demir raylar üzerinde giden upuzun bir araç. Önde lokomotif arkada sıra sıra vagonlar. Harekete geçerken bacasında çuf çuf sesleri, demir tekerlerin takurtusu ve ardından keskin bir düdük. İşte kara tren buydu. Vagonlarda 6 kişilik odalar var. Karşılıklı 3er kişi oturursunuz. Geniş bir penceresi ve açılabilir camında ay yıldız arması. Kuşkusuz bu ay yıldız demir ağlarla örülen cumhuriyetin başarısını simgeliyordu.

O vagonun penceresi sinema perdesiydi sanki. Her şeyi gösteriyordu, başka istasyonları başka kentleri, bize el sallayan insanları… Babam birden okuduğu gazeteyi dışarı attı. Neden attığını da anlattı. Yolculuklarda okunan gazeteler köylerden geçilirken dışarı atılırmış, onlar da okusun, onlar da öğrensin diye. Böyle şeyleri ilk kez yaşıyordum. Çok mutluydum, meğer gezmek ne kadar da güzelmiş.

Ve akşam karanlığında son durak! İzmir Basmane Tren Garı. Büyük bir kent. Işıl ışıl. Anamur’dan ne kadar da farklı. Bir taksi ile ablamların evine geldik. Ablam ailemizin en büyük çocuğu ben de en küçüğü. Kavuştuk, hasret giderdik. Yorucu ama zevk aldığım yolculuk bitmişti. Koca şehir gezmeyle bitmiyor, aklımda en çok kalan Enternasyonal İzmir Fuarı idi. Değişik ülkeler fuar içinde kendi pavyonlarını açıyor orada kendi ürünlerini sergiliyordu. Her ülke kendini tanıtıyordu. Anamur’dan sanki ülke dışına çıkmış gibiydim.

Ve dönüş. Bu kez tek ulaşım aracıyla döndük. Gemi ile. Uzun bir yolculuk. Tam beş buçuk gün süren bir deniz yolculuğu. Denizde bize eşlik eden kocaman yunus balıkları, deniz tuttuğu için midesini denize boşaltanlar, limanlarda yükleme boşaltma yapan vincin sesleri olağan şeylerdi. O zamanın basit Anadolu kıyı kasabalarını sırayla geçtik. Güllük, Bodrum. Marmaris, Kaş, Finike ve Antalya. Yola devam. Alanya ve karaya ayak bastığımız yer Anamur.

Gezdiğimiz yerler aklımdan çıkmıyordu. Gezmeyi biraz daha sevdim.

Çok geçmedi yeni ders yılı başladı. Öğretmenimiz bize yaz tatilimizi nasıl geçirdiğimizi anlattırıyordu. Sıra bana gelince İzmir gezimi anlattım. İlgiyle dinleyen öğretmenim beni Gezi Kolu Başkanı yaptığını söyledi. Bu bana bir ödül gibi geldi. Arkadaşlarımın düşüncelerini alarak gezilecek yeri öğretmene bildirecektim. Sınıftaki duvar gazetesine gezilecek yerlerin bir listesini astım. Arkadaşlarıma nereyi gezmek istiyorlarsa oraya bir nokta koymalarını söyledim. Bir noktadan fazla koymamalarını da sıkı sıkı tembihledim. Nerenin gezileceğine öğrenciler karar veriyordu. Sonradan anladım ki öğretmen bize sınıfta uygulamalı demokrasi dersi vermiş.

Sınıf gezisi olarak Pullu Dere, Topbelen, Kale, İskele en çok gezdiğimiz alanlardı. Artık okul gezilerinin içindeydim. Okul ve gezi sözcükleri yüreğimde sarmaş dolaş oldular. Öğrencisi olduğum diğer okullarda da alışkanlığım devam etti. Zaman akıp giderken öğrenci kimliğim sona erdi.

Yeni kimliğim öğretmenlikti. Ortaokul ve liselerde görev yapacaktım. Öğrenci değildim. Ama yine öğrencilerle beraberdim. Yine okul gezilerinin içinde buldum kendimi. Öğrencilerle beraber gezmenin kesinlikle bir eğitim etkinliği olduğuna inandım. Eğitimin ayrılmaz bir parçası olarak gördüm.

Her öğrenci öğretmenine yakın olmak ister. Onunla konuşmak, onunla sohbet etmek ister. Hatta daha da ileri giderek okul dışında da beraber olmak, güzel vakit geçirmek ister. Ama tekdüze eğitim sistemimiz buna engel. Öğrenci sabah okula gelir, zil çalar, toplanırlar, sınıf sınıf içeri girerler. Arkasından öğretmen derse girer. 40 dakika ders, teneffüs, tekrar ders, tekrar tenefüs. Gün boyu devam eden bu proğram öğrenciyi, de öğretmeni de yorar. Ertesi gün, ertesi hafta yine aynı şeyler. Öğretmen de benzer duygular içindedir, o da öğrencisiyle bağ kurup onu yakından tanımak ister. Ancak koşullar buna çok uygun değil. Öğrenci ile öğretmen arasındaki tatlı diyalog artık başka günlere kalır.

İyi bir lise, iyi bir üniversite bölümü kazanmak için okulda, özel kurslarda kafası da iyice şişen öğrenciye bir nefes aldırmak gerekir. Bu nefes okul gezileridir. Öğretmenleriyle birlikte yaptıkları okul atmosferinden uzak günübirlik yayla gezileri onlara ilaç gibi gelir. Dağlarda kartopu oynayan, mangal yapan gençler streslerini orada bırakarak dönerler. Pazartesinin enerjisi hazırdır.

Dersler kurslar devam eder. Öğrenilen konular çoğalmıştır. Bu da kafaların biraz daha şişmesi, stresin biraz daha artmasıdır. Öyle bir eğitim sistemi ki öğrenmek yetmiyor, arkadaşlarından daha fazla öğrenmesi gerekiyor. Yoksa hedefindeki okula giremez. Öğrencinin ruh sağlığı tehlikede. Hele bir de onu bir başka öğrencinin başarısıyla kıyaslıysan annesi babası varsa..! Öğrencinin kısa bir ara vermesi gerekiyor.

Bu kısa aranın adı okul gezisidir. Öyle bir günlük okul gezileri yetmez. Daha uzun sürmeli. Üç gün olabilir, dört gün beş gün olabilir. Ulusal Egemenlik ya da Gençlik ve Spor Bayramı tatillerini de içine aldı mı bu gezi gerçekleşebilir.

Artık görev bundan sonra Gezi ve Turizm eğitsel kolu rehber öğretmenindir. Bu gezi için öğretmen an az bir ay hazırlık yapacaktır, yoksa yetiştiremez. Bazen bir ay da yetmez. Nereye gidilecek? Önce eğilim yoklaması yaparak gezi yerini saptar. O bölgede yer alan tarihsel ve doğal güzellikleri gezi programına ekler. Daha sonra okul müdürü ile beraber gezinin otobüsünü saptar. Konaklama için bazı otel ve öğretmenevleriyle anlaşma ve rezervasyon yapılır. Gezinin maliyeti kişi sayısına bölünerek kişi başına düşen fiyat ortaya çıkar. Bir de gezinin ayrıntılarını gösteren poster duvara asılır. Ve öğrencilerin başvurusu başlar.

Ancak bizden önce gezi dosyası seyahate çıkar. Rehber öğretmenden okul müdürüne, okul müdüründen İlçe Milli Eğitim Müdürüne, İlçe Milli Eğitim Müdüründen İl Milli Eğitim Müdürüne, İl Milli Eğitim Müdüründen Valiliğe seyahat eden gezi izin dosyası aynı yolu izleyerek okula geri döner. Bu da bir ayı bulur. Anamur il olsa bu kadar gezmezdi diye düşünürdüm.

Bazı arkadaşlarım bu kadar öğrencinin sorumluluğunu üzerime nasıl aldığımı merak ederlerdi. Öğrencilerle gezmeyi seviyorsan gerisi kolay derdim.

Artık gezi için hazırız. Otobüs okulun önündedir. Öğrenciler koltuklarda yerlerini alırlar. Küçük yaştakiler ön koltuklara, öğretmene görünmek istemeyenler arka koltuklara yerleşir. Otobüsün hareketiyle Anamur geride kalır. Öğrenciler çok mutludur, huzurludur. Ödev kontrolü yok, yazılı sınav yok, gömleğini dışarı sarkıtma diyen yok, kravatını düzelt diye uyaran da yok. Türkiye’nin doğal güzellikleri tarihsel eserleri onları bekliyor.

Annelerinin özenle hazırladıkları pastalar böreklerin ikramı başlar. Bu da otobüs içindeki kaynaşmayı dostluğu pekiştirir.

Okul gezilerine sadece bir eğlence olarak bakmayın, bu gezi öğrencinin yurdunu biraz daha tanımasıdır. İlk TBMM ve Anıtkabir’i görmek için Ankara’ya gitmesidir. Kendi ulusunun bağımsızlığını kazanmak için savaştığı Sakarya’yı. Dumlupınar’ı, Çanakkale’yi yerinde görmesidir, Karadeniz kıyılarında içtiği çayın ekildiği tarlayı görmesidir.

Otobüsün içinde dinmeyen bir gürültü. Ben gürültü diyorum ya meğer gürültü değilmiş o şenlikmiş. Doğru söylüyorlardı. Sesi güzel olan bir öğrencinin türküsünü bile rahat dinleyemezdik.

O günkü program gereği ziyaretler tamamlanmıştır. Yorulan öğrencilerle otele geliriz ve akşam yemeğini yeriz. Sıra odalara çekilip uyumaya gelmiştir. Ama kim uyuyacak, o yorgun öğrencilerin hepsi enerjik, hepsi dinamik. Birbirlerinin odalarını ziyaretler gece saat 12 ye 01 e kadar uzayan sohbetler, şarkı türkü söylemeler. Son öğrenciyi de yatırdıktan sonra rehber öğretmen yatağa girer.

Sadece otellerde değil kamu kurumu misafirhanelerinde veya öğretmenevlerinde de kalırdık. Fiyatları daha ucuzdu. Bunlardan birisi Antalya Orman Kampıydı. Kamp müdürü bana kızdı. Öğrencileri niye Hristiyanların eserlerine götürüyormuşum. Ona Anadolu’daki eserlerin bir kültür mirası olduğunu, dinsel ayrım yapmamamız gerektiğini anlatmaya çalıştıysam da anlatamadım. Yetkisi olsa bizi kızıp kamptan kovacaktı!

Ilgaz dağının güzelim ormanlarını geziyoruz. Öğrencilerin çıkardığı sesten kafası şişen öğretmen nihayet patladı. “ Yeter artık kesin sesinizi, burası dağ başımı ?” Cesaretli bir öğrenci yanıtladı. “Evet öğretmenim, burası dağ başı!” O günkü stres orada kaldı.

Çanakkale. Batılı emperyalistlere karşı kazanılan zaferin sahnesi. Burayı rehberle gezmek gerekir. Ancak bazı rehberler Türk ordusunun başarısını gölgeleyebilmek için gökten atlı melekler indi, askerlerimizi kurtardı gibi yalanlarla ziyaretçileri kandırıyorlardı. Uydurdukları diğer hikâyelerle müritleri ağlatırlarmış. Bizim rehberin anlatısı böyleydi. Kurtulamadık gitti bu yobaz rehberlerden.

Unutkanlık. Tedavisi zor bir özelliğimiz. Sabah otelden ayrılan öğrencilerimiz bazen saatini, bazen fotoğraf makinesini bazen de cep telefonunu unutarak otobüse binerler. Tam yol üzerindeyken “ Öğretmenim, fotoğraf makinam otelde kalmış, yeni almıştık, babam bana çok kızacak!” Gezinin unutkan öğrenciye zehir olmasını istemezdim. Uzun uğraşlardan sonra unuttuklarını geri alırdık. Muğla’dan ayrılırken bütün öğrencileri bir şey unutmamaları konusunda sıkı sıkı uyardım. Fethiye’ye geldiğimizde otobüste bir kişinin valizi çıkmadı. O kimdi biliyor musunuz? O kişi bendim. Öğrencilerden utandım.

Bir geziyi planlarken bölgenin hava koşullarını da dikkate almak gerekir. Aniden bastıracak bir kar, yağmur fırtına gezinin tadını kaçırabilir. Hava tahmin raporlarının tahminleri bazen tutmuyor. Tutmadığını Pülümür’de gördük.

Erzincan’dan ayrılıp Tunceli yoluna girdik. Bir askeri birlik bizi karşıladı. Onlara gerekli bilgileri verdim. Yolun güvenli olduğunu söylediler. Rahatladık. Pülümür’e doğru tırmanırken yol kenarında hafif kar görmeye başladık. Hoş bir görüntüydü. Giderekten kar çoğalmaya ve yolu örtmeye başladı. Derken yol görünmez oldu. Kar yükseldi. Bu sefer rahatsız olmaya başladım. Otobüs öndeki araçların bırakmış olduğu tekerlek izini takip ediyordu, ya tekerlek izinden çıkar da kara saplanırsa, yol ıssız, cep telefonları çekmez. Yanımda Müdür Muavini Mehmet Ballı oturuyordu. Onun da yüzü tedirgindi. Sıkıntılıydı. Sıkıntısını anlattı, “ya PKK önümüzü keserse, ya kurşun yağmuruna tutarsa…” Tedirgindi. Ama ona öyle bir şey söyledim ki… Rahatladı. Çok güldü, ben de güldüm. Öğrenciler de bize bakıyordu, bu öğretmenler niye gülüyorlar diye. Dua et kara saplanmayalım dedim.

Unutmadığım bir gezi Ege ve Marmara kıyı gezisiydi. Çok eğlenceli bir gezi olduğundan değil aksine çok sıkıntılara girdiğim bir geziydi. Organize gayet güzeldi. Rezervasyon tamam. Valilik izni tamam. Geriye bir otobüse binmek kalıyor. Ama bir hafta kala İlçe Milli Eğitim Müdürü izin verdiği geziye yine kendisi müdahale etti, gezi günlerini kıstı. Rezervasyonları değiştirmek kolay olmadı. Rota bozuldu. Her şey altüst oldu. Akşamüzeri gireceğimiz bir otele sabah ezanı okunurken geldik. Oysa hem İlçe Milli Eğitimin hem de valilik onayı olan bir geziydi. O İlçe Milli Eğitim Müdürünü hiç unutmadım. Umarım o da beni unutmamıştır.

Geziyi tamamladık. Ama defteri kapatmadık. Sırada gezinin “En” leri var. “ Otobüste en çok uyuyan”, “en çok hediye alan”, “en çok gürültü yapan”, “en çok telefonla konuşan” “gezi kurallarına en çok uyan ve diğer “En” ler arkadaşlarınca saptanır ve ilan edilir, geziye güzel bir anı olsun diye.

Gezi anıları bitmez, askerlik anıları gibidir. Geziye katılan her öğrencinin, her öğretmenin size anlatacağı bir şeyler vardır. Anadolu Lisesinin gezilerinde Okul Müdürü Ethem Ziya Alıçlı, Müdür Yardımcısı Mehmet Ballı ve diğer öğretmen arkadaşlarımın katkılarını unutmadım. Sağ olsunlar.

Gezmek çok güzel, şöyle ya da böyle. Ancak ülkedeki hayat pahalılığı, işsizlik, baskılar canınızı sıkıyor değil mi?

Hayattan kaçmak için değil, hayatı kaçırmamak için.

Hadi biraz gezmeye çıkın, iyi gelir.

Emekli öğretmeni İ. Gürdal Sümer’in kaleminden 60’lı, 70’li yıllar da Anamur’da yabancı turistler.

“Milattan Sonra 1960‘ın ilk yılları hiç turist görmediğim bir zaman dilimiydi. Duyardım üstelik merak da ederdim, turist nedir, nasıl bir şey diye. İlkokul öğrencisiydim. Okul bahçesinde oynarken bir gün, öğretmenin gür sesiyle irkildik. “ “Çocuklaaar!, yola bakın turistler geçiyor!” Gördüğümüz şey yavaş ilerleyen bir otomobil ve içinde birkaç insan. Çoğumuz belki de ilk kez turist görüyordu. O zaman anladım ki turistler de insanmış, bizim gibi. “ Öğretmenim turistler ne yapar” diye hemen sordum. “Her yeri gezer, dünyayı gezer” diye yanıtladı. Hiç böyle güzel bir “meslek” duymamıştım. Her yeri gezmek, dünyayı gezmek ne güzel.

Akşam anneme babama ben büyüdüğümde turist olacağım dedim. Avukat, öğretmen ya da eczacı olmamı bekleyen bizimkiler çok şaşırdı. Turist’ in ne olduğunu anlattılar. Meğer turist diye bir meslek yokmuş. Onlar sadece gezermiş. Olsun, turist olmak çok hoşuma gitmişti.

Zaman ilerledikçe daha fazla turist görmeye başladım. Onlar da insandı ama giyimleriyle davranışlarıyla bizden farklıydı.. Gülümseyen yüzleriyle, ütüsüz giysileriyle sakallı erkekleriyle, genç güzel kadınlarıyla bende hep merak uyandırırdı. Bu turistler Mamure kalesini, ören yerlerini güzelce gezerler, bazen Pullu Kampında bazen de İskele’ deki kamplarda çadır kurarlar orada yatarlardı. Kimi turistler de çarşı içindeki otellerde geceyi geçirirlerdi. Mamure Kalesi, Antik Anamuryum kenti ve Köşekbükü Mağarası en çok ziyaret edilen alanlardı. Her yerde turist vardı. Çokça Almanya, Fransa, İtalya, Avusturya’dan gelirlerdi. İngiltere ve Amerika’dan gelenler daha azdı. Küçük otomobillerine binerler, ülkelerinden Anamur’a kadar gelirlerdi. Anamur yolları çok kötü virajlı diye hiç şikayet etmezlerdi. Nazik ve samimi insanlardı, yüzleri hep gülerdi. Konuşulacak, sohbet edilecek insanlardı. Ancak aramızda önemli bir problem vardı. Onların konuştuğu dili anlamazdık, onlar da bizim konuştuğumuz dili. Birbirimizin yüzüne bakıyor, selamlaşıyor daha öte gidemiyorduk. İsimlerini, nereden geldiklerini bir sorabilsem, bana söylediklerini ah bir anlayabilsem, azcık Fransızca bilsem diye içimden geçirirdim.

Ortaokula İzmir’de başlayınca yabancı dilim İngilizce oldu. Çat pat bir şeyler öğrendim. Artık selamlaşmanın ötesine geçebiliyordum. Yine de yetmezse tarzanca, o da yetmezse beden dilini kullanıyordum. Yani el, kol ve yüz hareketleriyle iletişime katkı sağlıyordum.

Anamur’da yaz mevsimi yalnız gelmez, beraberinde bol yabancı turisti de getirirdi o zamanlar. Her yerde turist görmek mümkündü. Otelciler memnun, lokantacılar memnun, esnaf memnun, en çok ta yabancı dilini geliştirmek isteyen gençler.

Bu arada Halk Eğitim Merkezi bir adım attı. Ama iyi bir adım. Esnaflara İngilizce kursu açtı. Bir esnafın ekmeğin, peynirin İngilizcesini bilmesi, kaç lira ettiğini söyleyebilmesi, selamlaşabilmesi ne güzel. Turizmin tohumları Anamur’da yeşeriyordu.

Farklı dinden, farklı milletlerden, farklı dillerden kalkıp ta buraya kadar gelen yabancı turistler Anamur üzerinde bir gökkuşağı gibiydi, renk renk.

Lise öğrenimime Anamur’da devam ettim. Ancak lisede tek yabancı dil vardı o da Fransızca. Yabancı dili İngilizce olan benim gibi birkaç öğrenci daha vardı. İngilizce öğretmenimiz de yoktu. Fransızca derslerine girerdim ama sıkılırdım, beni dışarı atsın diye bazen öğretmenimi kızdırırdım. Yılsonunda Hava Radar’ da görevli bir subay okula gelir, bizi sınavdan geçirir, biz de İngilizce’ den sınıfı geçerdik. Ama yine de edindiğim bazı kitaplarla da İngilizce ’ye çalışıyordum.

O günlerde çok yakın bir arkadaşımın babası Jandarma Komutanıydı. Bir akşam bana otobüsleriyle seyahat eden Kanadalı bir turist kafilesinin Antik Ören’de kamp kurduğunu söyledi. Kanada kafilesine bunun yasak olduğunu başka yere kamp kurmaları gerektiğini söyleyebilir misin diye sordu. Düşündüm, evet dedim. Hemen komutanla ve 4-5 silahlı Jandarma eriyle olay yerine hareket ettik. Heyecanlandım. Ya başaramazsam..! Vardığımızda yemek yiyorlardı, silahlı jandarmalardan ürktüler. Kısaca anlattım, dilimin döndüğü kadarıyla. Beni anladıklarını, başka bir yerde kamp kuracaklarını söylediler. Başarmıştım..

Bu turist milleti bizden çok farklı. Bir kere doğayı bizden daha çok seviyorlar. Nasıl sevdiklerini size şöyle anlatayım. Batılı bir ülkeden gelen turist İskele’ de haşlanmış bir mısır alır ve yiyerek Dragon Çayı’na kadar gelir. Geldiğinde elinde sadece mısırın koçanı kalmıştır. Çay kenarını kirletmemek için o koçanı rastgele atmaz, İskele’ ye geri götürür. Şimdi o turistin çöplüğe dönen çay kenarını görsün istemem. Deniziyle, ormanıyla akarsuyu ve güneşiyle bir de yemyeşil bahçeleriyle Anamur onlara göre tam bir cennet. Ya tarihsel eserlere ne demeli, Bizanslılar, Selçuklular ve Eski Romalıların armağanı kaleler, camiler, kiliseler turistleri bir mıknatıs gibi kendine çekiyordu. İşte onun için Anamur “Turistik” bir kasabaydı. Onun için çok turist geliyordu. Yabancı dil öğrenmek isteyen gençler çok şanslıydı. Gelen yabancı turistler gençlerle İngilizce, Fransızca veya Almanca dillerinden biriyle konuşuyordu. Ne de olsa gençlerimiz “bir lisan bir insan, iki lisan iki insan” deyişinin farkındaydılar.

Liseyi bitirdim. Ankara Gazi Eğitim’in İngilizce Öğretmenliği bölümüne girdim. Artık hem turistlere hem de İngilizce ’ye daha yakın olacaktım. Yabancı dilde konuşma becerisi o dili bol bol konuşmakla gelişebiliyor. Babanızla annenizle yabancı dil konuşamazsınız, arkadaşınızla da konuşamazsınız geriye kim kalıyor; yabancı turistler. O turistler ki ayağımıza kadar gelen bulunmaz bir fırsat gibiydiler.

Benimle aynı okulun Fransızca Öğretmenliği bölümüne giren Anamurlu arkadaşlarım Zekai Özcan ve Süleyman Oğuz’la birlikte gündüzleri turistlere rehberlik ediyor, akşam olunca da turistler bizi akşam yemeğine alıyorlardı, seyyar Turizm bürosu gibiydik. Öyle ki Süleyman Oğuz işin içine öyle girdi ki Turizm Danışma Müdürü oldu. Ancak Zekai Özcan gönlünü bir Fransız’a kaptırınca olanlar oldu soluğu Fransa’da aldı. Ülkemize bir turist gibi geliyordu. Fransa’dan gelin aldığımızı düşünürken meğer Fransa’ya damat vermişiz.

Okul günlerim iyi giderken hükümet değişti. MC hükümeti ülke yönetimini ele aldı. Okuldaki akademik sistemi eski klasik sisteme dönüştürdü. Oysa Gazi Eğitim Üniversite sistemi uygulayan Türkiye’de tek pilot okuldu. Sistemin eskiye dönüşmesiyle beraber siyasal kavgalar da başladı. Bu da eğitimin aksamasına ve sık sık okulun kapanmasına neden oldu. Sık sık okulun kapanmasıyla ben de sık sık Anamur’a geldim. Ders açığımı turistlerle konuşarak kapatmaya çalışıyordum. Çünkü bir gerçek vardı, Ankara’da turist yok, Anamur’da çok.

Anamur’da Pullu Kampı yabancı turistlerin belki de en çok sevdiği mekandı. Karavan veya çadırlarıyla gelirler. İçeri girmeden önce tuvaletin yerini sorarlar ve oraya giderler. Herkes onların sıkıştığını, çiş yapmaya gittiğini zanneder. Gerçek öyle değil. Tuvalet temiz mi, değil mi onu görmeye gider. Temiz bulursa hemen kamp kurar. O yıllar Pullu uluslararası bir kamp alanı gibiydi. Her tarafta yabancı turist… Her tarafta kurulan dostluklar… Gündüz deniz sefası akşam da müzik sefası. Karetta kaplumbağalarının yumurtlamaya gelmesi, o yumurtalardan çıkan yavruların denize ulaşmaya çalışması Pullu da bir festival gibi algılanıyordu.

Diğer bir kamp alanı İskele Cami’sinin hemen yanında kurulmuştu. İsmi “Yalı” idi. İşletmecisi İsmet Eroğlu. Ben onun kadar mesleğini zevkle yapan bir turizm işletmecisi görmedim. Vaktinin çoğunu turistlere ayırır, onların rahatını sağlardı. Akşamları İskele sakinlerinden Hacı Küllü kampa gelir, bir güldürü sanatçısı edasıyla turistleri gülmekten kırar geçirirdi. Orası sanki bir kamp alanı değil, İskele de bir eğlence merkezi gibiydi.

Yabancı konuklarımız her zaman kamplarda ya da otellerde kalmazdı, evlerimizde de kalırlardı. Hem de hiç para ödemeden. Nasıl mı? Kaldığı evdeki gençle hep yabacı dil -konuşurdu. Yemek bedava, yatak bedava ama yabancı dil dersleri de bedava.

Öylesine güzel dostluklar oluştu ki yabancı konuklarla, Anamur’daki bazı çevre gezilerini birlikte yapıyorduk. Güzel anılar biriktiriyorduk. Kalınören’de bir köy düğünü vardı. Avusturya’lı genç bir çift olan çadır komşuma bu köy düğününe beraber gitmeyi önerdim. Çok sevindiler. Öyle ya, sadece tarihsel ve doğal güzellikleri görmek için değil yaşam tarzımızı, düğünlerimizi de görmek istiyorlardı. Düğün yerine geldik. Gelin-Damat yan yana oturuyor davetliler de onlara bakıyordu. Gırnata, keman ve davul eşliğinde oynayanlar ortamı coşturuyordu. Genç hanım turist damadı öptü, gelini öptü tebrik etti ve hediyesini taktı. Sıra erkek arkadaşına gelmişti, o da tebrik edecekti ki, damat kulağıma fısıldadı : “ Beni öperse öpsün ama gelini öptürmem, taca ben öpmedim”. Böylece damat gelinin yanağını yabancı bir erkekten kurtarmıştı.

Aytaç Kırtasiye’nin karşısında tek odalı küçük zarif bir yapı vardı. Bu yapı “Turizm Danışma Bürosu idi. Turizm Tanıtma Bakanlığına bağlı içinde müdürü, memuru ve hizmetlisi olan bir resmi daire. Çarşıya doğudan giren turistleri bu güzel yapı karşılardı. Burada turistlere enformasyon hizmeti verilir yani nereler gezilebilir, nerede yemek yenir, nerede yatılır konusunda bilgi verilirdi. Ama o dönem yabancı dil bilen elemanı da yoktu büroda. Sıkıntı vardı.

Bu sıkıntı sadece Anamur’da değildi, aynı sorun birçok turistik merkezlerdeki danışma bürolarında da vardı. Bakanlık olayı çözdü. Turizm Bürolarında görevlendirmek üzere yabancı dili yeterli olanlar arasında sınav açtı. Açılan sınavı kazananlar sözleşmeli olarak bürolara atandılar. Artık onlar “Enformasyon Memuruydu. O atananlardan biri de bendim. Anamur’un o küçücük Turizm Danışma Bürosu’nda yerimi aldım.

Mevsim yine yazdı. Anamur gene turist yükünü tutmuştu. Turizm Bürosu Sosyal Güvenlik Kurumu gidip gelenler gibi çok yoğundu. Turist lokantada yediği kazığı bize şikayet ediyordu, Sivrisineklere önlem almayan otelin acısını bizden çıkarıyordu. Pullu’da kamp kurallarına uymayanları, gece gürültü yapanları bize aktarıyordu. Turizm Bürolarından çok şey bekliyorlardı.

Yeni Zelanda’lı bir grub turist kamyonla dünya turuna çıkar. Kamyon dediğime bakmayın, içinde oturmak için uzun rahat kanepeler, güneşi engelleyen gölgelikler olan rahat bir kamyon. Kaledıran’a geldiklerinde deniz kenarında kamp kurarlar ve geceyi orada geçirirler. Ancak sabahleyin içlerinden birisi uyanmaz. Ölmüştür. O kamyonun sürücüsü ve muhtar sabahın erken saatlerinde büroya gelerek olayı anlatırlar. Olayı resmi makamlara ilettim. Cumhuriyet Savcısı, Jandarma Komutanı Ve Hükümet Tabipliğinden oluşan bir ekiple olay yerine gittik. Araçlardan indiğimizde Hükümet Tabibi Bahri Oğuz muhtara “Boğazlar Meselesini halledin dedi. Şaşırmıştım, uluslararası bir meselede köy muhtarı ne yapabilirdi ki. Ama az sonra anlaşıldı. Yemekler gelince anladım ki “boğazlar meselesi” yemek yediğimiz boğazımızın meselesiymiş. Daha sonra otopsi için olay yerine gittiğimizde turistlerin neşesine diyecek yoktu. Yüzüyorlar, içiyorlar, şakalaşıyorlardı. Kimsede üzüntü falan yoktu. Otopsi başladı. Cesetten uzak durmaya çalıştım. Alışık değildim. Doktorun ölen turistin akşam ne yediği ne içtiği sorularını bana sorduruyordu ama cesetten uzak durduğumdan rahat duyamıyordum. Bahri Oğuz bana çok kızdı. “Görevini yapacaksan doğru dürüst yap” dedi. Doktor nerden bilsin o işin benim asli görevim olmadığını, sadece gönüllü olduğumu!

Başımı derde soktuğum durumlar da oldu. Minibüslü bir İtalyan gurup Kale civarında bir lokantada balık yer. Yemek lezzetli ama ödenecek faturada hiç lezzet yok. Yapılan şikayet üzerine onların minibüsüne binerek bir Jandarma Uzman Çavuş komutasında dört tüfekli erle olay yerine yani lokantaya hareket ettik. Karşısında devlet gücünü gören lokanta sahibi fazla direnmedi. Faturayı istenilen seviyeye indirdi. Komutan memnun, turistler memnun. Dönmek üzereyken komutana deniz kenarında bir traktörün kaçak kum yüklediği ihbarı geldi. İhbar doğruydu, traktör kumu yüklemiş Bozyazı’ya doğru gidiyordu. Turistlerin minibüsüyle yaptığımız amansız! Takip sonucu yakalanan traktör lokantaya geri getirildi. Ben de komutana ibret-i alem için kumun yüklendiği yere boşaltılmasını önerdim. Kabul etmedi, karakolun inşaatı var oraya dökeceğim dedi. O zaman siz de kum çalıyorsunuz dedim, dedim ama bana çok kızdı. “Devlet kendi malını istediği yerde kullanır sana mı soracak, anarşist misin komünist misin sen ?” dedi. Ben daha da ısrar edince beni devletin askerine mukavemetten gözaltına aldı. “Atın bunu minibüse” dedi. Traktör sürücüsü de minibüsteydi. Dertleştik. Kum karakol inşaatına dökülürken beni affettiğini söyledi, bir daha devletin işlerine karışma dedi. Hapisten yeni çıkmış gibi sevindiğimi hatırlıyorum.

O yabancı konuklarımızla yaşadıklarımız elbette benimle sınırlı değil, kim bilir kimlerle neler yaşadılar… Ama öylesine güzel, öylesine ilginç anılar bıraktılar ki anlatması uzun. Anamur’un Avrupa’ya açtığı pencere gibiydiler.

Zaman akıp gitti, çok şey değişti. O yabancı turistli günler geride kaldı. Eskisi kadar turist gelmez oldu. Sonra yok denecek kadar azaldı. O heyecanlı günler, o maceralı günler unutması zor anı olarak kaldı içimizde.

Peki ne oldu da böyle oldu? Bence büyük sermaye palazlandı, küçük sermayeye acımadı. , çok yıldızlı, lüks oteller yaptılar. Turistleri oraya doldurdular, “Dışarı çıkmana gerek yok, aradığın her şey bu otelde var” dediler. Geliştirdikleri bu sisteme “Her şey dahil” ismini verdiler. Anamur bu oluşumun dışında kaldı.

Böylece turistler pansiyonlardan, küçük otellerden, lokantalardan, yaşam tarzımızdan, belki de en önemlisi yabancı dilini geliştirmek isteyen gençlerden uzak kaldılar.

Ben yine en başa döndüm. Nereye derseniz, Anamur’da hiç yabancı turist görmediğim bir zaman dilimine!”